مشربه امّ ابراهیم یا مسکن دوم پیامبر خدا(ص)5

مشربه امّ ابراهیم یا مقبره مادر حضرت رضا(علیه السلام)

سپاس خدای را که در سال های اخیر، بر زائران حرمین شریفین افزوده شده و مسلمانان برای حج تمتّع و انجام عمره مفرده، بیش از پیش به سرزمین وحی سفر می کنند و در این میان، این توفیق نصیب هموطنان عزیز ما گردیده است که ضمن سفر به آن دیار مقدس و انجام مناسک حج، از مشربه امّ ابراهیم به عنوان مقبره مادر حضرت رضا(علیه السلام) دیدار می کنند و به زیارت این مکان، در کنار دیگر مشاهد و مساجد مدینه منوره، می شتابند. آنان طبق برنامه و اعلان قبلی، به صورت دسته جمعی و در پیشاپیش آنان روحانی گروه، به عقیده خویش، به دیدار قبر مادر حضرت رضا حرکت می کنند و در پشت دیوار مشربه زیارتنامه و دعا می خوانند.

نگارنده، در مراجعات و پژوهش های خود در مورد این مطلب، به هیچ دلیل تاریخی و روایی و هیچ قرینه و شاهدی دست نیافتم و نتوانستم دلیل انتقال پیکر مادر حضرت رضا(علیه السلام) به این مکان را ـ با وجود قبرستان بقیع، که به دستور رسول خدا احداث گردید و از نظر قداست و احترام نخستین گورستان مسلمانان است ـ به دست آورم; قبرستانی که علاوه بر چهار امام بزرگوار، همه اقوام و عشیره پیامبر اسلام در آنجا آرمیده اند، حتی پیکر ماریه، که تمام عمر خویش را در مشربه سپری کرده بود، به بقیع منتقل گردید.

ممکن است افرادی با مشاهده وضع موجود در مشربه امّ ابراهیم، چنین تصوّر کنند که شاید این گورستان پیشینه تاریخی داشته و در زمان فوت مادر حضرت رضا(علیه السلام) یکی از گورستان های اطراف مدینه بوده است و احتمالاً مادر حضرت رضا را به اینجا منتقل نموده اند. در صورتی که ملاحظه کردید این مکان مقدس پس از گذشت سیزده قرن و سیر مراحل مختلف در نیم قرن اخیر، به گورستان تبدیل شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . المساجد الأثریة فی المدینة المنوره، ص220

ماریه امّ ابراهیم یا نجیّه امّ ابراهیم؟!

آنچه در پیدایش و اشاعه مقبره مادر حضرت رضا(علیه السلام) به جای مشربه امّ ابراهیم متصوّر است، این است که ظاهراً بعضی از افراد کم اطلاع و نا آگاه پنداشته اند از آنجا که یکی از کنیه های حضرت موسی بن جعفر(علیهما السلام) به مناسبت نام یکی از فرزندانش ابو ابراهیم است، پس کنیه همسر آن حضرت هم امّ ابراهیم خواهد بود; یعنی مادر ابراهیم و چون ابراهیم با حضرت رضا برادر بودند، پس امّ ابراهیم مادر حضرت هم می باشد.

در حالی که اولا: مطالب تاریخی و حدیثیِ گذشته، خیالی بودن این پدیده نوظهور را به اثبات می رساند و ثانیاً: فرزندان حضرت موسی بن جعفر(علیهما السلام) که تعداد آن ها را بیش از سی تن نوشته اند، اکثراً از کنیزان و امّ ولدهای متعدد زاده شده اند.

در میان آن ها نام مادر حضرت رضا(علیه السلام) نجمه خاتون، کنیه اش امّ البنین و لقب وی تُکتَم و اَروی و سمانه بوده ولی مادر جناب ابراهیم کنیزی بوده از آفریقا به نام نَجیّه که در تاریخ برای او کنیه و لقبی ذکر نشده است. بنابراین، اگر به فرض محال، مشربه مقبره امّ ابراهیم باشد، این بانو مادر ناتنی حضرت رضا است، نه مادر او!

چه فرقی میان این امّ ابراهیم و آن امّ ابراهیم

ممکن است برخی بر مقبره بودن مشربه اصرار ورزند و بدون توجه به حقایق موجود، که نقل کردیم، بگویند: چه فرق است میان آن امّ ابراهیم یا این امّ ابراهیم آن مشربه یا این مقبره ؟! در پاسخ آن ها باید گفت: تبدیل کردن مشربه به مقبره، دارای سه مسؤولیت و اشکال مهمّ شرعی است; زیرا اولا: این بینش و این تحریف موجب می شود که موضوعی خیالی جایگزین یک حقیقت مسلّم قرآنی و حدیثی و تاریخی شود و این عمل دانسته یا ندانسته اغراء به جهل و یک جعل و کذب تاریخی است که در اختیار عده ای قرار می گیرد و مسلماً در آینده، توسعه و گسترش یافته و مانند بعضی از موضوعات بی پایه و بدون تحقیق، به پاره ای از نوشته جات به عنوان می گویند وارد گردیده و سند سازی خواهد شد.

ثانیاً: این تحریف موجب می شود که توصیه و تأکید امام صادق(علیه السلام) بر حضور در مشربه، به بوته فراموشی سپرده شود که فرمود: ثُمَّ ائْتِ مَشْرَبَةَ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ فَصَلِّ فِیهَا وَ هِیَ مَسْکَنُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) وَ مُصَلاَّهُ .

همانگونه که امروز در برنامه ها و اعلان های زیارت اماکن مقدس، به جای اجرای دستور امام ششم و دعوت زائران به حضور در مسکن و مصلاّی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و تبیین و توضیح تاریخ این مکان، به زیارت قبر مادر حضرت رضا(علیه السلام) فراخوانده می شود و از تأکید و توصیه امام ششم(علیه السلام)هیچ حرف و سخنی به میان نمی آید.

ثالثاً: و مهمتر این که این تحریف نوعی هماهنگی با بنی امیه و مخالفان اهل بیت و تأمین خواسته و سیاست آن ها است; زیرا اگر آن ها خواسته اند با حذف فیزیکی مشربه، بخشی مهم و حسّاس از تاریخ زندگی رسول خدا و همچنین نقش و دخالت بعضی از همسران پیامبر اسلام در تحوّلات زندگی داخلی آن بزرگوار را محو نمایند و دیگر با دیدن مشربه، آیه } إِنْ تَتُوبَا إِلَی اللهِ...{ که بعضی از همسران آن حضرت را مورد خطاب قرار داده و آن ها را از گناه ایذای رسول الله دعوت به توبه نموده است، تداعی نکند و آیه شریفه } وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَیْهِ...{ به بوته فراموشی سپرده شود. تحریف مورد بحث از راه فرهنگی و با مطرح کردن موضوعی بی اساس و خیالی هدف این مخالفین را تأمین نموده است ولذا امروز در دیدار مشربه، از این مطالب هیچ حرف و سخن به میان نمی آید، گویا نه آیه ای در این باره نازل شده و نه روایتی نقل گردیده و نه تاریخی از این حوادث خبر داده است؟! آری تأمین هدف مخالفان اهل بیت، بهوسیله پیروان اهل بیت!

به یقین هیچ شیعی مؤمن و آگاه، حاضر به پذیرش چنین تحریف و تبعات آن نخواهد بود. بر این اساس، بر متولّیان امر و روحانیون محترم حج و زیارت لازم است زائران عزیز را در این مورد توجیه و آن ها را در جریان امر قرار دهند و در عمل از اشاعه این فکر پیش گیری به عمل آورند. و الله ولیّ التّوفیق .

میقات حج - سال چهاردهم شماره پنجاه و چهارم زمستان 1384 – محمد صادق نجمی