بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم
الحمد للَّه ربّ العالمین، والصّلاة والسّلام على سیّدنا ونبیّنا محمّد وآله
الطیّبین الطّاهرین، ولعنة اللَّه على أعدائهم أجمعین من الأوّلین والآخرین.
معرفی حدیث غدیر
از حدیثهایى که همواره مورد توجّه اندیشمندان بوده «حدیث غدیر» است. حدیث شریفى که در
سایه اهتمام خداى سبحان، پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه وآله، ائمّه اطهار علیهم السلام و بزرگان
صحابه داراى جایگاه ویژهاى بوده است. از این رو اندیشمندان اسلامى در قرون متمادى به آن
پرداختهاند. در قرآن کریم مىخوانیم:
«یا أیُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ ما انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ»؛ «1»
اى پیامبر! آن چه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است، به مردم ابلاغ کن.
این آیه کریمه از آیات مربوط به «روز غدیر» است. خداوند متعال پیش از این آیه مىفرماید:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا
لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَأَدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ
النَّعِیمِ* وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا
التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِم مِن
رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ
أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ
وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا یَعْمَلُونَ»؛ «2»
و اگر اهل کتاب ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىکردند، گناهان آنان را مىبخشیدیم و آنان را در
بهشت پرنعمت وارد مىساختیم. و اگر آنان به تورات و انجیل و آن چه از پروردگارشان بر آنها نازل
شده برپا مىداشتند، به طور حتم از نعمتهاى آسمانى و زمینى برخوردار مىشدند. عدّهاى از
آنان مردمانى معتدل و میانهرو و بسیارى از آنان بدکردارند.
هم چنین در آیه بعد از آیه غدیر مىفرماید:
«قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیْءٍ حَتَّى
تُقِیمُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِن
رَبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ
کَثِیراً مِنْهُم مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِن رَبِّکَ طُغْیَاناً وَکُفْراً فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ»؛ «3»
(اى پیامبر!) به اهل کتاب بگو: شما هیچ جایگاهى (نزد خدا) ندارید مگر این که تورات، انجیل و آن
چه را که از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده برپا دارید، ولى به یقین آن چه بر تو از سوى
پروردگارت نازل شده بر طغیان و کفر بسیارى از آنان مىافزاید. بنا بر این بر حال قوم کافر افسوس
مخور!
گرچه آیه غدیر در سیاق آیههایى است که خداوند اهل کتاب را مورد خطاب قرار داده است؛ ولى به
طور کامل و بدون کم و کاست قابل تطبیق بر امّت رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله نیز مىباشد. به
این بیان که اگر امّت اسلام ایمان آورده و تقوا پیشه مىکردند، همانا گناهانشان را مىبخشیدیم و
آنان را در بهشت پرنعمت وارد مىکردیم. اگر آنان به دستورات قرآن و سخنان رسول خدا صلى اللَّه
علیه وآله به طور کامل عمل مىنمودند و آن چه را که در قرآن درباره امیر مؤمنان على علیه السلام
و اهل بیت طاهرین علیهم السلام نازل شده است بر دیده نهاده و با جان و دل مىپذیرفتند، به طور
حتم از نعمتهاى آسمانى و زمینى بهرهمند مىشدند، و از امّت اسلام نیز برخى معتدل و میانهرو
و بسیارى بدکردارند.
به تعبیر دیگر، خداوند متعال پیش از آیه غدیر مىفرماید:
«وَلَوْ أنَّهُمْ أقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِیلَ»؛
و اگر اهل کتاب تورات و انجیل را اقامه مىکردند.
و بعد از آیه غدیر مىفرماید:
«قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیءٍ حتّى
تُقِیْمُوا التَّوْرَاةَ والإنْجِیْلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِن
رَبِّکُمْ»؛
بگو اى اهل کتاب! شما هیچ جایگاهى (نزد خدا) ندارید مگر این که تورات، انجیل و آن چه را که از
جانب پروردگارتان بر شما نازل شده برپا دارید.
با این وجود مىفرماید:
«لَیَزِیْدَنَّ کَثیراً مِنْهُمْ ما انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیاناً وَکُفْراً فلا تَأْسَ عَلَى القَوْمِ الکافِرِین»؛
ولى به یقین آن چه بر تو از سوى پروردگارت نازل شده بر طغیان و کفر بسیارى- از این امت-
مىافزاید. بنا بر این بر حال این قوم کافر افسوس مخور!
با تطبیقى که گذشت، ترجمه این فراز از آیه چنین خواهد بود:
آن سان که اهل کتاب پیش از نزول قرآن مأمور به عمل کردن به کتابهایشان بودند- یهودیان
مأمورند به تورات عمل کنند و نصرانىها به انجیل- مسلمانان نیز موظّفاند که به کتاب خدا و سنّت
پیامبرشان پایبند باشند که با التزام عملى به کتاب و سنّت، برکات آسمان و زمین بر آنان خواهد
بارید؛ ولى افسوس که آن چه از جانب
خداوند متعال بر رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله نازل شد، به جاى آن که در عمل به دستورات قرآن
و سنّت پایبند شوند، بر طغیان و کفر آنان افزود!
بنا بر این در میان آیاتى که خداوند متعال بر پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله فرو فرستاده، واقعه
غدیر از جلوه خاصّى برخوردار است؛ چرا که خداوند متعال در آیه ابلاغ (واقعه غدیر) با بیانى قاطع و
خطابى توأم با تهدید، رسول برگزیده خویش را مخاطب قرار مىدهد و مىفرماید:
«یا أیُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ ما انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»؛ «4»
اى پیامبر! آن چه از پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان و اگر چنین نکنى، رسالت او را
انجام ندادهاى.
شاهد دیگر بر مسأله نصب امیرالمؤمنین علیه السلام به جانشینى پس از رسول اکرم صلى اللَّه
علیه وآله، سخن خود رسول خدا است که در خانه حضرت ابوطالب علیه السلام مطالبى در این
باره فرمود که به «حدیث یوم الانْذار» و یا «حدیث الدّار» معروف شد. «5» پیامبر در آن روز چنین
فرمود:
أمرنی ربّی بأن ابلّغ القوم ما امرت به، فضقت بذلک ذرعاً حتّى نزل جبرئیل وقال: إن لم تفعل لم تبلّغ
ما ارسلت به؛ «6»
پروردگارم به من امر فرموده است که آن چه را که مأمور به آن شده و براى آن فرستاده شدهام به
مردم برسانم (و از این که مبادا مردم انکار کنند) از این فرمان دلتنگ شدم، تا این که جبرئیل نازل
شد و از جانب خداوند چنین فرمان آورد که اگر آن چه را مأمور به تبلیغ آن شدهاى انجام ندهى،
مأموریّت و رسالتى را که بدان برانگیخته شدهاى انجام ندادهاى.
بنا بر آن چه بیان شد، شواهد بالا به ویژه داستان خانه ابوطالب علیه السلام و نیز شواهد بسیار
دیگرى که در جاى خود آمده، بیانگر این است که ابلاغ امامت امیرالمؤمنین علیه السلام و خلافت
نخستین امام شیعیان، از مهمترین امورى بود که رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله از آغاز دعوت تا
واپسین لحظات زندگى خویش، از طرف خداوند متعال به آن مأمور بوده است؛ چرا که آیه تبلیغ در
سوره مائده است و این سوره به اتفاق نظر همه مسلمانان آخرین سوره از قرآن است که نازل
شده است.
قُرْطُبى در تفسیر خود، به صراحت ادّعاى اجماع مىکند که سوره مائده، آخرین سورهاى است که
نازل شده و برخى از آیات آن نیز در حجّة الوداع نازل شده است. «7» همان طور که در روایات
شیعه نیز به این مطلب تصریح شده است.
با وجود چنین اجماع و نصّى، رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله در تمام دوران رسالت مبارک و
خجسته خود، در کنار فراخوانى مردم به ایمان به خداى تعالى و رسالت خویش، آنان را به خلافت
بلا فصل امیرالمؤمنین علیه السلام پس از خودش دعوت فرموده و این امر الهى را به آنان ابلاغ
مىنمود.
حدیث غدیر، از جهات متعددى داراى عظمت و جلالت است که به برخى از آنها اشاره مىنماییم:
1. شرایط خاصّى که پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله خطبه غدیر را در آن شرایط ایراد فرموده است.
2. سخنانى که در ضمن این خطبه از زبان پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله جارى شده است، بدون
هیچ گونه شکّ و شبههاى از نظر فنون زبان عرب دلالت بر امامت امیرالمؤمنین علیه السلام
مىنماید.
3. آیاتى از قرآن کریم که درباره واقعه غدیر نازل شده است.
گفتنى است که عدّه بسیارى از اندیشمندان در ماندگارى و نقل و نشر این حدیث شریف متحمّل
زحمات طاقت فرسایى شدهاند؛ همان گونه که منکران آن نیز در ردّ، کتمان و بىاهمیّت جلوه دادن
این حدیث از هیچ کوششى فروگذار نکردهاند.
______________________________
(1). سوره مائده: آیه 67.
(2). سوره مائده: آیات 65 و 66.
(3). سوره مائده: آیه 68.
(4). سوره مائده: آیه 67.
(5). این واقعه، در اوایل بعثت پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه وآله در مکّه و در خانه ابوطالب علیه
السلامکه بزرگ بنى هاشم بود رخ داد و مأموریّت رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله در آن روز، انذار
نزدیکانش پیش از انذار دیگران بود، و انذار نیز در برابر بشارت است.
(6). معالم التنزیل: 4/ 378 و 279.
(7) الجامع لاحکام القرآن: 6/ 30.
