نام های ارکان کعبه5
و قد اعتبر بعض أصحابنا بحضوری مقدار ما بین منتهی ذلک و بین الکعبة المعظمة من جمیع جوانبها، فکان مقدار ما بین الحجر الأسود و طرف البلاط المحاذی له... و ما بین الرکن الشامیة الَّذِی یقال له العراقی و آخر تدویر المطاف المسامت له إلی الجهة الشرقیة أربعة و عشرون ذراعاً و نصف، و من الرکن الشامی إلی آخر البلاط المحاذی له فی الجهة الشامی سبعة و ثلاثون ذراعاً
و ربع ذراع... و ما بین الرکن الغربی و آخر البلاط المحاذی له... و ما بین الرکن الیمانی و آخر البلاط المقابل له... و الذراع المحرر به هو الذراع الحدید المتقدم ذکره .(5)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 . همان، ص407
2 . همان، ص587
3 . محمدبن اسحاق فاکهی، اخبار مکه، تصحیح عبد الملک بن عبدالله بن دهیش، شش جلد، چاپ اول، النهضة الحدیثه، مکه،1407 هـ .ق. ج1 ص331
4 . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، ص587
5 . همان، صص 589 ـ 588
11 ـ اماکن استجابت دعا در مسجد الحرام
فاسی همانگونه که در بحث ابعاد کعبه وعده داده، در بحث مواضع استجابت دعا در مسجد الحرام روایتی را از ابو سهیل انصاری نقل می کند که در آن، اسامی ارکان عبارت اند از: اسود، عراقی، شامی و یمانی.
و رأیت فی جزء مترجم بالثانی من فضائل مکّة للجندی... عن أبی سهیل النیسابوری أنّ مواضع التی یرجی استجابة الدعاء فی مسجد الحرام خمسة عشر موضعاً، و عد منها أربعة عشر: باب بنی شیبة، و باب إبراهیم(علیه السلام) ، و باب النبیّ(صلی الله علیه وآله) ، و باب الصفا، و زمزم، و المقام، و الرکن الأسود، و الملتزم، و مجاور منبر، حیث یقف المحمدون، و عند الرکن العراقی، و تحت المیزاب، و الرکن الشامی، و مابین الرکن الشامی و الیمانی ـ و هو المستجار ـ و عند الرکن الیمانی .(1)
دستاورد بررسی ها
چنانکه در مباحث قبل دانسته شد، گاهی اسامی ارکان با قرائنی به کار می روند که می تواند روشنگر مقصود باشد. اگر توزیع فراوانیِ کاربرد دو اصطلاح رکن عراقی و رکن شامی را در کتاب شفاء الغرام بررسی کنیم، به نتایج قابل توجهی دست می یابیم:
نام مؤلف رکن عراقی رکن عراقی = رکن 2رکن عراقی مجموع = رکن 1الشامی یقال له العراقی= رکن 2
نام تعداد درصدتعداددرصد تعداد درصدتعداددرصد
جندی - --- 1 1001100
عزالدین ابن جماعه - -1100 - ـ1100
ابن سراقه 3 100-- - ـ3100
تقی الدین فاسی - -4100 - ـ4100
مجموع 3 33555 1 129100
جدول شماره 1 ـ توزیع فراوانی کاربرد اصطلاح رکن عراقی در کتاب شفاء الغرام
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 . همان، صص 383 ـ 382
نام مؤلفرکن عراقیرکن عراقی = رکن 2رکن عراقیمجموع
= رکن 1الشامی یقال له العراقی= رکن 2
نام تعداد درصدتعداددرصد تعداد درصدتعداددرصد
جندی - --- 1 1001100
ابو الولید ازرقی 5 100-- - ـ5100
پدر ابن جماعه 2 100-- - ـ2100
عزالدین ابن جماعه - -1100 - ـ1100
ابن سراقه 3 100-- - ـ3100
محب طبری 2 100-- - ـ2100
تقی الدین فاسی 9 69431 - ـ13100
مجموع 21 78518 1 427100
جدول شماره 2 ـ توزیع فراوانی کاربرد اصطلاح رکن شامی در کتاب شفاء الغرام
برخی از این نکات عبارت اند از:
ـ مقایسه آنچه که فاسی از گذشتگان نقل کرده، با کتاب های برجای مانده از ایشان، ما را به دقت او در نقل مطمئن می سازد; حتی به گونه ای که از جدول های فوق مشخص است، او اعتقاد خود به نامی از نام ها را به سخن دیگران تحمیل نمی کند. پس باید پذیرفت که در نقل کتاب های مفقود هم، رعایت امانت را نموده است.
ـ در اطلاق نام شامی بر رکن دوم طواف، اختلافی میان تاریخ نگاران مکه مشاهده نمی شود.
ـ نامگذاری رکن دوم به رکن عراقی، با توجه به استفاده از صیغه مجهول (یقال له العراقی)، به نظر می رسد در زمان تألیف کتاب، امری متداول و مرسوم نبوده است و شاید از همین روست که فاسی در تبیین صحت این کاربرد، به سوابقی تمسک می کند. حتی کسانی مانند فاسی نیز که نام عراقی را به رکن دوم اطلاق کرده اند، این قید را توضیحی دانسته و در بیشتر موارد (69%) خود را از آن بی نیاز دیده اند.
ـ چنان که از آرای مذکور روشن است، هیچ تلازمی میان شامی نامیدن رکن سوم وعراقی دانستن رکن دوم وجود ندارد. یعنی; در اسامی ارکان با دو اختلاف مستقل روبه رو می شویم: تعیین مصداق رکن های عراقی و شامی. هرچند در زمان حاضر قول مشهور زمان تألیف کتاب (انطباق رکن های شامی و عراقی) متروک به نظر می رسد.
