نام های ارکان کعبه4

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . ابو الولید ازرقی، اخبار مکه، ج2، ص85

2- در اخبار مکة تسع آمده است.

3  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، ص390

4  . همان، ص391

5  . همان، ص390

8 ـ ابعاد کعبه

فاسی بحث ابعاد کعبه را به تفصیل طرح کرده است. او به نقل آرای دیگران همت می گمارد و گزارش دقیقی از اندازه گیری های خود ارائه می کند. از این میان، مواردی که قرینه تعیین اسامی ارکان است، عبارت اند از:

الف : ابعاد کعبه در بنای ابراهیمی به گزارش ازرقی

فاسی متن گزارش ازرقی(1) را نقل کرده و همانند او ارکان را به ترتیب اسود، شامی، غربی و یمانی می خواند.(2)

ب : ابعاد کعبه در بنای عبد الملک مروان به گزارش ازرقی

در این بخش نیز متن اخبار مکه(3) را با دقت یاد کرده که ارکان به همان اسامی نامیده شده اند.(4)

ج ـ ابعاد داخلی کعبه به گزارش ازرقی

گرچه ترتیب و اسامی ارکان در نوشته ازرقی(5) یکسان است، ولی آشفتگی متن نقل شده عبارت را با ابهامی روبه رو ساخته است که مراجعه به منبع برطرفش می سازد.

ثمّ قال الأزرقی: ... و ذرع داخل الکعبة من وجهها من الرکن الَّذِی فیه الحجر الأسود إلی الرکن الشامی(6) (إلی الرکن الغربی و هو الشق الذی یلی الحجر خمسة عشر ذراعاً و ثمانی عشرة اصبعاً) و ذرع مابین الرکن الشامی إلی الرکن الغربی و هو الشقّ الَّذِی یلی الحجر خمسة عشر ذراعاً و ثمانی عشرة اصبعاً، و ذرع مابین الرکن الغربی إلی الرکن الیمانی ـ و هو ظهر الکعبة ـ : عشرون ذراعاً و ستّة أصابع، و ذرع مابین الرکن الیمانی إلی الرکن الأسود: ستة عشر ذراعاً و ستة أصابع .(7)

د : ابعاد کعبه به گزارش ابن سراقه

ابن سراقه در کتاب دلائل القبله، رکن اسود را عراقی می خواند و رکن شامی را در مجاورت آن می داند و فاصله آنها را ثبت می کند. و قد حرّر ذرع الکعبة الفقیه أبو عبد الله محمد بن سراقة العامری فی کتابه دلائل القبلة لأنّه قال... و عرض وجهها و هو الَّذِی فیه بابها أربعة و عشرون ذراعاً و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . ابو الولید ازرقی، اخبار مکه، ج1، ص64

2  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، صص 189 ـ 178

3  . ابو الولید ازرقی، اخبار مکه، ج1، ص289

4  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، ص208

5  . ابو الولید ازرقی، اخبار مکه، ج1، ص291

6  . عبارت ذیل از متن ساقط شده است: و فیه باب الکعبة تسعة عشر ذراعا و عشر اصابع و عبارت داخل پرانتز مکرر است.

7  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، ص209

عرض مؤخرها مثل ذلک و عرض جدارها الَّذِی یلی الیمن و هو فیما بین الرکن الیمانی و الرکن العراقی و هو الَّذِی فیه الحجر الأسود عشرون ذراعاً ثمّ قال و عرض جدارها الَّذِی یلی الشام و هو الَّذِی بین الرکن الشامی و الرکن العراقی أحد و عشرون ذراعاً... انتهی .(1)

هـ : ابعاد کعبه از داخل و خارج به گزارش ابن جماعه

فاسی اندازه های قاضی عز الدین ابن جماعه را، مانند آنچه از کتاب هدایة السالک(2) نقل شد، به تفصیل گزارش می کند(3) که در آن، نام رکن شامی با قید و یقال له العراقی همراه شده است. نامتعارف بودن این نامگذاری، فاسی را بر آن می دارد که هم به اختلاف مذکور اشاره کند و هم مؤیدهایی بر این کاربرد ارائه کند:

و وقع فیما ذکره ابن جماعة تسمیة الرکن الشامی الَّذِی یلی وجه الکعبة بالعراقی و ذلک یخالف ما ذکره ابن سراقة فی الرکن العراقی و رأیت ما یدلّ لما ذکره ابن جماعة کما سیأتی ذکره ]إن شاء الله تعالی[ فی الباب الخامس عشر من هذا الکتاب و ذکر ابن جبیر فی غیر موضع من رحلته ما یوافق ما ذکره ابن جماعة فی ذلک و الله أعلم .(4)

و : ابعاد کعبه به گزارش فاسی

فاسی در روایتی مبسوط، گزارشی از اندازه گیری ابعاد مختلف کعبه از داخل و خارج می آورد. او تنها در یک بخش تعبیری دارد که در بحث جاری مؤثر است:

طول جدارها الشرقی من أعلا الشاخص علی سطحها إلی أرض المطاف ثلاثة و عشرون ذراعاً و ثمن ذراع و عرض هذا الجدار من الرکن الَّذِی فیه الحجر الأسود إلی الرکن الشامی ـ الَّذِی یقال له العراقی ـ أحد و عشرون ذراعاً و ثلث ذراع... و طول جدارها الشامی من أعلا الشاخص فی سطحها إلی أرض الحجر ثلاثة و عشرون ذراعاً إلاّ ثمن ذراع و عرض هذا الجدار من الرکن الشامی إلی الرکن الغربی سبعة عشر ذراعاً ـ بتقدیم السین ـ و نصف ذراع و ربع ذراع .(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . همان، صص210 ـ 209

2  . عز الدین بن جماعه کنانی، هدایة السالک، تصحیح نورالدین عتر، سه جلد، چاپ اول، دار البشائر الاسلامیه، بیروت، 1414هـ .ق. ج3، صص 1335 ـ 1334

3  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، ص211

4  . همان، ص212

5  . همان، ص214

روشن است که او رکن شامی را رکن دوم می داند ولی مدّعی است که گاهی این، رکن عراقی نیز نامیده می شود.

9 ـ حجر اسماعیل(علیه السلام)

فاسی در تبیین جایگاه حجر اسماعیل(علیه السلام) آن را در میان دو رکن شامی و غربی می داند ولی می گوید شامی را گاهی اوقات عراقی نیز می خوانند.

و أمّا موضع الحجر فهو ما بین الرکن الشامی ـ الَّذِی یقال له العراقی ـ و الرکن الغربی .(1)

10 ـ مطاف

مطاف فضایی به گرد کعبه است، که در هر جانب، هیچ نقطه آن بیش از مقام، ازخانه فاصله ندارد. چنین تعریفی را فاسی نیز از فقهای اهل سنت نقل می کند.(2) بنا بر نقل فاکهی، نخستین بار ابن زبیر مطاف را با باقی مانده سنگ های کفِ درونِ کعبه فرش کرد.(3)در سال های بعد هم بارها به عمران مطاف پرداختند که آخرینِ آن ها، تا زمان فاسی به سال 766 هـ .ق. بازمی گردد.(4) فاسی در ضمن گزارش اندازه گیری ابعاد مطاف، ارکان کعبه را به ترتیب: اسود، شامی، غربی و یمانی می خواند و شامی را با قید الذی یقال له العراقی همراه می سازد.