نام های ارکان کعبه1

اما از سوی دیگر فاسی مقام حنفی را میان رکن شامی و غربی می داند. بنابراین، باید او رکن دوم طواف را شامی و رکن سوم را غربی بخواند.

3 ـ آرامگاه دختران اسماعیل(علیه السلام)

ازرقی از ابن زبیر نقل می کند که گفت: برآمدگی کنار رکن شامی که بعدها مسطح شده، مزار دختران اسماعیل(علیه السلام) است: عن الزهری أنّه سمع ابن الزبیر... علی المنبر یقول: انّ هذا المحدودب قبور عذاری بنات إسماعیل(علیه السلام) ، ـ یعنی ممّا یلی الرکن الشامی من المسجد الحرام ـ قال: و ذلک الموضع یسوی مع المسجد. فلا ینشب أن یعود محدودبا منذ کان .(4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . محمدبن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، صص 462 ـ 461

2  . محمد بن احمد بن جبیر، رحلة ابن جبیر، صص 71 ـ 70

3  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج 1، ص 463

4  . ابو الولید ازرقی، اخبارمکه، تصحیح رشدی الصالح ملحس، دوجلد، دارالأندلس، بیروت،1416هـ . ج2، ص66

فاسی در شمارش فضایل حطیم، پس از نقل کلام ازرقی، مدعی می شود که بر این اساس، احتمال دارد مزارها در حطیم واقع شده باشند:

و ذکر الأزرقی خبراً یوهم أنّ فی الحطیم قبور عذاری بنات إسماعیل(علیه السلام)  .(1)

زیرا حطیم را فاسی بر فضای مابین حجر الأسود، مقام ابراهیم(علیه السلام) ، زمزم و حجر اسماعیل(علیه السلام) تطبیق نموده است.(2) در سخن ازرقی، که آن برآمدگی را در مجاورت رکن شامی برشمرده، دو احتمال وجود دارد: نخست آن که مزارها در سمت حِجر اسماعیل(علیه السلام)واقع شده باشند و یا در جهت حجر الأسود. از سوی دیگر، مقصود از رکن شامی نیز می تواند موضع بنای زمان حضرت ابراهیم(علیه السلام) و بنای ابن زبیر باشد و یا جایگاه رکن، در بنای قریش و وضعیت فعلی اراده شده باشد. از چهار حالت به وجود آمده، تنها در صورتی که مزارها در سمت حجر اسماعیل(علیه السلام) موضع اولیه رکن قرار داشته باشند، از حطیم خارج خواهد بود.

و إنّما کان هذا الخبر موهماً لما ذکرناه; لأنّه یحتمل أن تکون القبور المشار إلیها ممّا یلی الرکن الشامی من جهة الحجر الأسود، و أن تکون ممّا یلی الرکن الشامی ممّا یلی الحجر ـ بسکون الجیم ـ فعلی الاحتمال الأول، تکون القبور المشار إلیها فی الحطیم، و علی الثانی لا تکون فیه، و ذلک علی اعتبار بناء الکعبة علی أساس إبراهیم(علیه السلام) من جهة الحِجر، و أما علی اعتبار بنائها الیوم فقد تکون القبور المشار إلیها فی الحطیم علی کلا الاحتمالین، والله أعلم .(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . محمد بن احمد فاسی مکّی، شفاء الغرام، ج1، ص376

2  . همان، ص374

3  . همان، ص377

نکته مهم آن است که تعبیر رکن شامی در کلام ازرقی را فاسی بر رکن دوم طواف تطبیق نموده است. بنا بر روایتی از امام صادق(علیه السلام) ، مزار دختران اسماعیل(علیه السلام) در حِجر قرار دارد:

امام صادق(علیه السلام)  می فرماید: در حجر، نزدیک رکن سوم، دختران دوشیزه حضرت اسماعیل(علیه السلام) دفن شده اند. (1)

4 ـ قبله سرزمین های دیگر

فاسی در بیان جهت قبله کشورها، نخست کلام پدر ابن جماعه را نقل می کند(2) که در بخش پیشین این نوشتار، در ذیل کتاب هدایة السالک بررسی گردید و تصریح مؤلف بر شامی خواندن رکن دوم تبیین شد.

سپس از آنجا که تفاوت فراوانی میان دیدگاه پدر ابن جماعه و محمدبن سراقه عامری وجود دارد، همین بخش از کتاب او را به تفصیل نقل می کند:

اعلم أنّ أهل القادسیّة و... و ما کان من البلاد علی سمت ذلک یستقبلون الکعبة من مصلّی آدم(علیه السلام) إلی بابها... و اعلم أنّ أهل البصرة و... و بست إلی بلاد الصین و ما کان من البلاد علی سمت ذلک یستقبلون فی صلاتهم من باب الکعبة إلی الرکن العراقی... و اعلم أنّ أهل السند و... و ما کان علی سمت ذلک من البلاد، فهم یستقبلون فی صلاتهم من الرکن العراقی إلی مصلی النبیّ(صلی الله علیه وآله) ... و اعلم أنّ أهل الیمن و... و ما کان علی سمت ذلک من البلاد، یستقبلون فی صلاتهم من موضع مصلّی النبیّ(صلی الله علیه وآله) إلی الرکن الیمانی... و اعلم أنّ أهل بلاد الحبشة و... و ماکان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من الرکن إلی الباب المسدود... و أنّ أهل بلاد النوبة و... و ما کان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من الباب المسدود إلی دون الرکن الغربی بسبعة أذرع... و اعلم أنّ أهل الأندلس و... و ما کان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من دون الرکن الغربی بسبعة أذرع إلی الرکن الغربی... و اعلم أنّ أهل الاسکندریّة و... و ما کان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من الرکن الغربی إلی میزاب الکعبة... و اعلم أنّ أهل مدینة رسول الله(صلی الله علیه وآله) و... و ما کان علی سمت ذلک من

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . محمد محمدی ری شهری، حج و عمره در قرآن و حدیث، ترجمه جواد محدثی، چاپ اول، دار الحدیث، قم، ص151

2  . محمد بن احمد فاسی مکی، شفاء الغرام، ج1، صص 251 ـ 1250

البلاد، یستقبلون فی صلاتهم میزاب الکعبة... و اعلم أنّ الشمال کلّها خلا الرملة و بیت المقدس و ما کان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من میزاب الکعبة إلی الرکن الشامی... و اعلم أنّ أهل ملطیه و... و ما کان من البلاد علی سمت ذلک، یستقبلون فی صلاتهم من الرکن الشامی إلی مصلّی آدم(علیه السلام)... .(1)

خداوند جبرئیل را نزد آدم(علیه السلام) و حوا فرستاد و به آن دو فرمود: برای من خانه ای بسازید. جبرئیل برایشان نقشه کشید. آدم(علیه السلام) حفر می کرد و حوّا (خاک را) منتقل می کرد تا به آب رسید. از زیر آن ندا آمد: بس است ای آدم! پس چون خانه را ساختند، خداوند به او وحی فرمود که برگِرد آن طواف کند و به او گفته شد: تو اولین کسی و این اولین خانه است.

در این دیدگاه، ترتیب قبله سرزمین ها به این شکل است:

   ـ از مصلاّی آدم(علیه السلام) تا درِ کعبه

   ـ از درِ کعبه تا رکن عراقی

   ـ از رکن عراقی تا مصلاّی پیامبر(صلی الله علیه وآله)

   ـ از مصلاّی پیامبر(صلی الله علیه وآله) تا رکن یمانی

   ـ از رکن یمانی تا درِ مسدود شده پشت خانه کعبه

   ـ از درِ مسدود شده تا هفت ذراع مانده به رکن غربی

   ـ از هفت ذراع مانده به رکن غربی تا خود رکن

   ـ از رکن غربی تا ناودان کعبه

   ـ محاذات ناودان کعبه

   ـ از امتداد ناودان تا رکن شامی

   ـ از رکن شامی تا مصلاّی آدم(علیه السلام)

روشن است که ابن سراقه اجزای خانه را در ترتیبی، به خلاف جهت طواف نام برده است و در این سیر، رکن عراقی پیش از یمانی و رکن شامی پس از میزاب قرار گرفته است.