مسامحات مناسک حج5

پی نوشت ها:

[1] . شیخ صدوق از حضرت امام صادق × نقل مى کند: «هُبَلُ الَّذِی رَمَى بِهِ عَلِیٌّ × مِنْ ظَهْرِ الْکَعْبَةِ لَمَّا عَلاَ ظَهْرَ رَسُولِ اللَّهِ | فَأَمَرَ بِهِ فَدُفِنَ عِنْدَ بَابِ بَنِی شَیْبَةَ فَصَارَ الدُّخُولُ إِلَى الْمَسْجِدِ مِنْ بَابِ بَنِی شَیْبَةَ سُنَّةً لاَِجْلِ ذَلِکَ» (من لا یحضره الفقیه، ج2، ص154، ح668).

[2] . الدروس الشرعیه، ج1، ص364، انتشارات آستان قدس رضوى.

[3] . لوامع صاحبقرانى، ج7، ص203، در تعبیر ایشان دقّت کنید: «... داخل مسجد الحرام زمان آن حضرت شوند» روشن است که امروزه بر اثر توسعه مسجد الحرام، زائران پیش از رسیدن به باب بنى شیبه وارد مسجد شده‌اند، و معنى ندارد گفته شود: «مستحب است از باب بنى شیبه وارد مسجد شوند» چون پیش از آن، «ورود» حاصل شده و تحصیل حاصل محال است. بنابر این، تعبیر مناسک هاى امروزى، از این جهت نیز خالى از مسامحه نیست و سخن دقیق همان است که علاّمه مجلسى فرموده‌اند که براى ورود به مسجد الحرامِ زمان پیامبر مستحب است از در بنى شیبه وارد شوند. البته ممکن است گفته شود پس از توسعه مسجد و در زمان ما، این حکم موضوع ندارد ; زیرا اولاً: از باب بنى شیبه خبر و اثرى نیست. ثانیاً: پیش از رسیدن به باب بنى شیبه، «ورود» به مسجد حاصل شده است و معلوم نیست دلیل حکم چنین اطلاقى داشته باشد که حتى شامل عبور از نقطه اى شود که سابقاً باب بنى شیبه بوده است.

[4] . غایة المراد و حاشیة الإرشاد، ج1، ص426

[5] . مسالک الأفهام، ج2، ص331

[6] . الروضة البهیه، ج1، ص504 (چاپ مجمع الفکر).

[7] . حاشیة الشرائع، ص267 ; نیز نکـ: مناسک الحجّ و العمره، ص20، مطبوع در رسائل الشهید الثانى، ج1، ص372

[8] . جامع المقاصد، ج3، ص198 ; حاشیة إرشاد الأذهان، ص247 ; حاشیة شرائع الإسلام، ج1، ص438.

[9] . مرآة الحرمین، ص216 (ترجمه فارسى).

[10] . همان، ص214

[11] . همان، ص260

[12] . همان، ص261

[13] . تاریخ مکّة المکرّمة قدیماً و حدیثاً، ص70

[14] . مناسک حج، ص181

[15] . نکـ : مرآة الحرمین، صص237 ـ 235 ; ساختمان مسجد الحرام، ص28

[16] . مناسک حج (با حواشى 12 نفر از مراجع)، ص222، مسأله 53

[17] . منظور از این اسطوانات ـ چنان که گذشت ـ ستون هایى است که نزدیک مطاف بوده و اکنون سالهاست که از آنها خبرى نیست.

[18] . علاوه بر مناسک مراجع معظم، در برخى از دیگر کتابهاى مربوط به حرمین نیز همان عبارت مناسک تکرار شده است از جمله در مناسک نوین، به کوشش حجت الاسلام جناب مستطاب آقاى بى آزار شیرازى، و مشعل زائر (ص139) اثر حجت الاسلام والمسلمین آقاى على عطایى.

[19] . آثار اسلامى مکه و مدینه، صص 157 ـ 155

[20] . مختلف الشیعه، ج4، صص295 ـ 294، مسأله 247 و صص195 و 196، مسأله 152

[21] . ازرقى، تاریخ مکّه، ج2، ص294، به نقل از قاموس الحرمین الشریفین، ص98 واخبار مکه، فاکهى، ج4، ص206

[22] . تاج العروس، ج11، ص10، «حرز».

[23] . معجم البلدان، ج2، ص255

[24] . دلیل پدید آمدن سهل انگاریهاى مزبور این است که معمولاً فقیهان بر مناسک علماى پیشین حاشیه مى زنند و در هنگام درج حاشیه در متن، این گونه تغییرات مورد غفلت واقع مى شوند.

 [25] . رفعت پاشا در باره چگونگى جمره عقبه در حدود یک صد سال پیش چنین مى نویسد: «جمره عقبه دیوارى سنگى است به ارتفاع حدود سه متر و عرض حدود دو متر که روى قطعه سنگ بلندى به ارتفاع یک متر و نیم از روى زمین بنا گردیده است...»؛ جمره عقبه... در پاى کوه قرار دارد و یک سویه است» (مرآة الحرمین، صص344 و96، ترجمه فارسى).

[26] . نکـ : مناسک حج، از امام خمینى با حواشى مراجع عظام، ص507، مسأله 1310

 [27] . تهذیب الأحکام، ج5، ص313، ح950

[28] . همان، ج5، ص313، ح951

[29] . المقنع، ص290

[30] . المقنعه، ص424

[31] . الدروس الشرعیه، ج1، ص451

[32] . مناسک حج، از امام خمینى، با حواشى مراجع عظام، ص407، مسأله 995

[33] . تهذیب الأحکام، ج5، ص213، ح623

[34] . المقنعه، ص415

[35] . المقنعه، ص429

[36] . المراسم، ص117

[37] . الدروس الشرعیه، ج1، صص183 و 184

[38] . همان، ص494

[39] .  صاحب این فتوا طواف از بیرون مقام را در صحن مسجد کافى مى داند ; ولى با وجود این، طواف از طبقه بالا را صحیح نمى‌داند. نکـ : مناسک حج (با دوازده حاشیه)، ص246

[40] .  نکـ : با کاروان صفا، ص331

[41] . الفقیه، ج2، ص322، حدیث1545، چاپ نجف اشرف ; وسائل الشیعه، ج13، صص542 ـ 540، أبواب «احرام الحجّ و الوقوف بعرفة»، باب 14، حدیث4

[42] .  همچنان که حضرت امام خمینى(ره) در آغاز مناسک خود گوید: «و چون مستحبّات حج بیش از آن است که در این رساله بیان شود، به بیان مقدارى از آنها اکتفا کرده و بقیه را به کتب مفصّله وا مى گذاریم که به جا آوردن آنها به امید ثواب، اشکالى ندارد».

 [43] . مناسک حج، شیخ انصارى، همراه با دوازده حاشیه، چاپ قم، 1415ق. /1373ش، اسماعیلیان، صص307 ـ 306 البته در برخى چاپهاى مناسک شیخ، متن دو آیه نیامده و تنها همان تعبیر «دو آیه اوّل سوره بقره» ذکر شده است. بنابراین شاید خود شیخ متن دو آیه را ذکر نکرده و بعدها براى تسهیل امر، در برخى چاپها دو آیه را افزوده‌اند. در این صورت، نمى‌شود این اشتباه را به شیخ نسبت داد، مگر اینکه در برخى مناسک پیش از وى، «دو آیه» به جاى «ده آیه» ذکر شده باشد. البته بعد از قدرى فحص، به مناسکى فارسى پیش از مناسک شیخ دست نیافتم.

 [44] .  زیرا ایشان در مقدّمه فرموده‌اند: «از ذکر فروع نادر و مستحبّات احتراز جستم» و پیش از بخش دوم که مشتمل بر مستحبّات است، تاریخ ختم تألیف مناسک، (شوال 1386ق.. ) دیده مى شود.

[45] .  مناسک حج، ص521، مسأله 1350. نیز نکـ:  مسأله 1351

[46] .  مناسک حج، ص277، مسأله667. حواشى مراجع مذکور ذیل مسأله مشابهى است، ولى در آنچه مقصود ما از بیان این نکته است، تأثیرى ندارد.

[47] .  مناسک حج، ص240، مسأله 573 ; توضیح المسائل امام خمینى، ص132، مسأله 820: «اگر با عین پولى که خمس یا زکات آن را نداده لباس بخرد، نماز خواندن در آن لباس باطل است و همچنین است اگر به ذمّه بخرد و در موقع معامله، قصدش این باشد که از پولى که خمس یا زکاتش را نداده بدهد».

[48] .  نکـ :  مناسک امام خمینى، ص293، مسأله 705، چاپ مشعر، 1382

[49] .  نکـ :  همان، ص309، مسأله 749

[50] .  نکـ :  همان، ص 310، مسأله752

[51] .  مناسک حج، (چاپ پانزدهم، 1396ق.)، ص20، مسأله30

[52] .  همان، ص24، مسأله36

[53] .  مناسک حج، ص161. البته تعبیر مناسک آیة الله بهجت (ص94) در عنوان مسأله در اینجا مناسب‌تر و بهتر است: «2. امور زناشویى».

[54] .  مناسک حج، ص158

 [55] . مناسک حج، ص115، «تروک احرام» و ص 129، مسأله 239

 [56] .  مناسک حج، صص117 و 118، مسأله 201 ـ 200

[57] .  غایة المراد وحاشیة الارشاد، ج1، ص395

 [58] .  اللمعة الدمشقیه، ص69

[59] .  رسائل الشهید الثانى، ج1، ص367، رساله مناسک الحج و العمرة، ص14

[60] .  آیة الله بهجت، مناسک حج، ص94، چاپ جدید.

[61] .  سزاوار است رسائل عملیه و مناسک حج، علاوه بر جهات محتوایى و تبویب، از نظر زبانى و ادبى هم ویرایش و اصلاح شود و با بهترین ادبیات و لحن باشد. هنوز در برخى مناسکها امثال این تعبیر دیده مى شود: «جایز است سر را خود انسان بتراشد یا به سلمانى بدهد»  ; «رو به قبله بودن در حال قطع اوداج اربعه کافى است».

[62] .  آیة الله خویى، مناسک حج، ص134، مسأله 241

[63] .  امام خمینى+ مناسک حج، ص172، مسأله 341

[64] .  مناسک حج، ص136، مسأله 244

[65] .  مناسک حج، ص142، مسأله 256

[66] .  مناسک حج، ص187، مسأله 393

[67] .  غایة المراد و حاشیة الارشاد، ج1، ص397

[68] .  اللمعة الدمشقیه، ص 69

[69] .  رسائل الشهید الثانى، ج1، ص367 ; رساله مناسک الحج و العمره، ص15

[70] .  غایة المراد و حاشیة الارشاد، ج1، ص 395

[71] . مناسک حج (با 12 حاشیه)، صص 119 ـ 118، مسأله 212

[72] . همان.

[73] . همان، ص199، ذیل مسأله 443

[74] . برخى از فقیهان نیز مانند آیة الله خوئى& مى فرمایند: «احرام از جدّه حتى بر فرض محاذى بودن آن با میقات مجزى نیست...» (حاشیه مناسک حج، ص 118، ذیل مسأله 212). بعضى از فقیهان هم معتقدند احرام از جدّه ـ چه محاذى باشد و چه نباشد ـ براى کسانى که از میقات و نزدیک آن عبور نمى‌کنند،  صحیح است: «یصحّ الإحرام من جدّة لمن لایمرّ على أحد المواقیت أو بالقرب منه». و هو الأقرب إلى الصواب.