کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون4

مرحله دوم: نساجی

* مراحل بافندگی

الف: بافت مقدماتی: برای تبدیل کلاف ابریشم به دوک نخ، باید آن را بر روی دستگاه مخصوصی پهن کرد; به این صورت که نخ ها به حالت طولی، کنار هم، بر روی یک استوانه مرتب می شوند. این مرحله منجر به تولید «تار» در پارچه می شود.

سپس انتهای نخ ها از شانه های دستگاه بافندگی عبور داده می شود. این مرحله را مرحله اتصال می گویند نخ های عرضی (پود) به دور چرخ های خاصی که به آن ماسوره می گویند پیچیده می شود و درون ماکو ثابت می شود ماکو در میان نخ های طولی (تار) به حرکت درمی آید و از سویی به سوی دیگر می رود تا پارچه تولید شود.

در گذشته این مراحل به صورت دستی انجام می گرفت، ولی اکنون، پس از پیشرفت متوالی در روش های تولید، بافت دستی جای خود را به بافت ماشینی داده است.

ب: بافت دستی: ارزش پارچه دست بافت در عرصه بین المللی کاملاً شناخته شده است. با وجود پیشرفت های اخیر در صنعت بافت پارچه ماشینی، هنوز بسیاری در تولید پارچه دست بافت رقابت دارند.

در این کارخانه ارتباط نزدیکی میان قسمت دست بافت و ماشینی برای تولید پارچه مزیّن (سبز یا مشکی) وجود دارد. این کار با دقت فراوان و زحمت و صبر بسیار انجام می گیرد که نتیجه آن شاهکاری در هنر نساجی و مورد ستایش همگان است.

ج: بافت خودکار: کمّیت دیگر در مورد رنگ آمیزی نخ، آماده کردن برای نساجی و عجین کردن آن با دستگاه های پیشرفته بافندگی است. پارچه منقوش در یک دستگاه الکترونیکی و پارچه ساده اولیه، در ماشین دیگری تولید می شده است. با افزایش تقاضا، طبیعی بود که مسؤولان خود را در قبال عملکرد کارخانه مدیون بدانند، لذا به فکر دستگاه های خودکار و پیشرفته بافندگی افتادند. بنابراین، کارخانه به عنوان پیشتاز در عرصه پیشرفت بین المللی در زمینه علم و فن آوری، در جایگاه خاصی قرار گرفت.

مرحله سوم: طراحی

طراحی هنرمندانه و خوشنویسی بر روی پرده ثابت نیست و از دوره ای به دوره دیگر، با جستجوهای پی درپی برای یافتن بهترین طرح در نوع خود، تغییراتی در آن ایجاد شده است. طراح با مطالعه بر روی تزیینات و نقوش اسلامی و انعکاس ایده های خود بر طرح اولیه، تلاش می کند تا توانایی در خور توجه خود را به عرصه ظهور برساند و سرانجام بهترین نقوش در فضاهای از پیش تعیین شده طراحی می شود. پس از رنگ آمیزی و سایه روشن زدن، طرح ها که شامل تزیینات و نقوش است، روی پارچه چاپ می شود. طراحی نقوش بر پشت و روی پرده کاملاً مشابه یکدیگر است. طرح های ویژه بر روی الگوهای خاصی از کاغذ پیاده می شود و بر روی دستگاه بافندگی نصب می گردد. به این ترتیب الگوی لازم برای بالا و پایین رفتن نخ ها، تنظیم تزیینات و هماهنگی کلیشه ها به دستگاه داده می شود. نقوشی که می باید بر روی پارچه برگردانده شود، در حوزه چاپ (که در سال 1399هـ . ق تأسیس گردیده) کار انتقال آن انجام می گیرد.

روش جدیدی در چاپ، جایگزین روش قدیمی شده است که به صورت پاشیدن گرد و آغشتن آن بر نقوش حکاکی شده و سپس برگرداندن نقوش بر روی پارچه انجام می شود.

مرحله چهارم: چاپ

در بخش چاپ، ابتدا دستگاه بافندگی آماده به کار می شود، که شامل دو قسمت چوبی مشابه هم است. کمربند، پرده مجاور در کعبه و سایر تزیینات بر روی ابریشم سیاه رنگ چاپ شده است. کار چاپ توسط کلیشه های مخصوص انجام می گیرد. آماده کردن کلیشه ها نیازمند تلاش و مهارت فراوان است که در این مجمل نمی گنجد.

به طور کلی، کلیشه یا شاپلون نوعی قاب است که توسط نایلون یا پارچه ابریشم با منفذهای خاص کشیده می شود. برای تبدیل شاپلون به الگوهای چاپ، کلیه سوراخ ها به جز آن هایی که برای طرح آماده شده برای چاپ مورد نیاز است، باید مسدود شود.

سپس نوعی ماده شیمیایی که در مقابل نور خاصیت جامد پیدا می کند، بر روی شاپلون پخش می شود. بنابر این، در تاریکی روی سطح پخش و سپس خشک می شود.

طرح های مورد نظر به صورت سیاه رنگ روی پلاستیک شفاف چاپ می شود تا همانند نگاتیو عمل کند. این فیلم بر روی شاپلون طرح ریزی و عکس برداری می شود و چندین دقیقه در معرض نور قرار می گیرد. نور به تمام سطح فیلم به جز قسمت هایی که با رنگ سیاه پوشانده شده، نفوذ می کند. پس از عکس برداری و شستشو، ماده پخش شده از این قسمت ها جدا می شود و فقط در جاهایی که منفذ وجود دارد باقی می ماند. در این مرحله شاپلون به صورت الگوی طراحی شده برای چاپِ نقوش روی پارچه آماده شده است.

در حوزه چاپ جوهرهای خاصی تهیه شده که به راحتی از منافذ روی شاپلون

عبور می کند، لذا پس از مشخص شدن نخ ها و نقوش، چاپ به صورت دقیقی صورت

می پذیرد.

توسعه حوزه چاپ:

حوزه چاپ کارخانه، کار تولید خود را در سال 1399هـ . ق آغاز کرد. تمامی دستگاه ها دستی و به صورت بومی شناخته شده بودند.

به دلیل کند بودن روند تولید و نیز همگام شدن با توسعه برنامه ها، تعدادی از تجهیزات به صورت زیر نوسازی شدند:

1 . دستگاه عکاسی خودکار (اتوماتیک) 2 . کوره خشک کننده شاپلون 3 . کوره خشک کننده نقوش برجسته.

1 . دستگاه عکاسی خودکار: ظهور فیلم های گرفته شده به وسیله دستگاه و انتقال

آن روی ابریشم، ظرف مدت چند دقیقه صورت می گیرد. استفاده از این دستگاه چند

مزیت دارد:

الف: با مکیدن هوا به صورت خودکار و کنترل شده اسلایدها روی ابریشم چاپ می شود.

ب: این دستگاه دارای قابلیتی است که زمان عکاسی را به هنگام نیاز کنترل می کند تا چراغ ها به طور خودکار در پایان فرایند خاموش شوند.

ج: سرعت و راحتی عملکرد آن در مقایسه با دستگاه مشابه دستی قابل توجه است.

2 . کوره خشک کننده شاپلون: این قسمت جعبه نفوذناپذیر بزرگی است به همراه یک رسّام که شاپلون را آماده می کند و نیز شامل یک سیستم کنترل گر دما است که دمای مورد نیاز را در طول مدّت فرآیند خشک کردن فراهم می کند و در نهایت، بهترین نتیجه پس از پوشاندن شاپلون با رنگ حاصل می شود.

3 ـ کوره خشک کننده نقوش برجسته: این قسمت نوعی لایه ضخیم حصیرمانند است که حرکات مکانیکی متداومی دارد. در فاصله معینی از وسط لایه ضخیم هوای گرم با دمای کنترل شده به داخل پمپاژ می شود. نقوشی که احتیاج به خشک شدن دارند، در قسمت راست قرار داده می شوند; به طوری که با جریان هوای گرم که از راست به چپ در حرکت است در تماس باشد و در انتهای کار به صورت کاملاً خشک از بخش چپ بیرون می آیند.

مرحله پنجم: آراستن

پس از تولید پارچه و طراحی بر روی آن، به مهم ترین مرحله از منقوش کردن پرده خانه کعبه می رسیم که مرحله آراستن پارچه با نخ های طلا و نقره است.

این فرآیندِ منحصر به فرد، طبق مراحل زیر صورت می پذیرد:

1 . قرار دادن نخ ها با تراکم متفاوت در یک ریل.

2 . چاپ نقوش بر روی پارچه طراحی شده در کارگاه بافندگی.

3 . تنظیم کردن قاب نقوش برجسته بر روی سطح پارچه.

قاب هایی که با نخ زرد تزیین شده با نخ طلا مزیّن می شوند و قسمت هایی که با نخ سفید نقش داده شده اند با نخ نقره و با مهارت خاصی تزیین می شوند. سپس قاب های برجسته با نخ نقره خالص یا نقره روکش شده با طلا پوشانده می شوند. این قاب ها حدوداً به اندازه 2 سانتی متر از سطح پارچه برجستگی دارند. همین امر باعث می شود کار اجرای آن با دستگاه بسیار مشکل باشد.

کار دستی به صورت مداوم و خستگی ناپذیر ادامه می یابد تا شاهکاری هنری را، که نشان دهنده دقت و کمال است، به ظهور برساند. بنابراین، پرده آماده می شود تا در نهم ذی الحجّه روزی که زائران برای انجام مراسم در عرفات هستند، بر روی کعبه پوشانده شود.

سرانجام هنگامی که زائران از اعمال عرفات فارغ می شوند و به سوی مسجدالحرام سرازیر می شوند تا طواف نهایی اعمال حج را به جا آورند، کعبه را با پوششی مجلّل تر و با شکوه تر از گذشته می بینند.