احکام فقهیِ سفرِ زیارتی عتبات2

احکام مسجد و حرم

شش تن از امامان معصوم ( علیهم السلام ) در کشور عراق مدفونند . زائران عتبات مقدس عراق ، به زیارت ایشان و بسیاری از مساجد آنجا ؛ از جمله مسجد کوفه خواهند رفت که جهت آگاهی آنان مسائلی از احکام مسجد و حرم را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحریر الوسیله ، ج1 ، ص264 ، القول فی احکام المسافر ، م 8

2 . همان ، ج1 ، ص264 ، القول فی احکام المسافر ، م 10                       

یادآور می شویم :

1 . نماز خواندن در مساجد مستحب است ، بلکه حاضر نشدن در مسجد به خصوص برای همسایگان مسجد ، در صورتی که عذری مثل بارش باران نباشد ، مکروه است . ( 1 )

2 . وقتی انسان وارد مسجد می شود ، مستحب است دو رکعت نماز به قصد تحیّت و احترام به مسجد بخواند و اگر نماز واجب یا مستحب دیگری هم بخواند کافی است . ( 2 ) شایسته یادآوری است که برخی مساجد ؛ از جمله مسجد کوفه و سهله ، دارای نمازها و آداب ویژه ای است که در کتاب های ادعیه و زیارات آمده است و چنانچه زائران بتوانند آن آداب را مراعات کنند و آن نمازها را بخوانند خوب است .

3 . ترتیب اولویت مساجد برای نماز خواندن از نظر ثواب بدین شرح است :

* مسجد الحرام ، هر نماز در آنجا ، معادل یک میلیون نماز است .

* مسجد النبی ( صلّی الله علیه وآله ) هر نماز در آنجا ، معادل ده هزار نماز است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحریرالوسیله ، ج1 ، فی مکان المصلی ، ص151 ، م 16

2 . توضیح المسائل ، م 913

* مسجد جامع کوفه ، هر نماز در آنجا معادل هزار نماز است .

* مسجد الاقصی ، هر نماز آن معادل هزار نماز است .

* مسجد جامع هر شهر ، هر نماز در آنجا معادل یکصد نماز است .

* مسجد قبیله ، هر نماز در آنجا معادل بیست و پنج نماز است .

* مسجد بازار ، هر نماز در آن ، معادل دوازده نماز است . ( 1 )

با توجه به این مسأله و اهمیت بسیار زیاد مسجد کوفه ، زائران عزیز فرصت را غنیمت شمرده ، و در وقت حضور در آن مسجد ، از عبادت و نماز و ادعیه و آداب آن غفلت نکنند .

4 . نماز خواندن در حرم امامان ( علیهم السلام ) ثواب بسیار دارد به خصوص در حرم امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) و امام حسین ( علیه السلام ) و در روایتی وارد شده است نماز کنار قبر حضرت علی ( علیه السلام ) معادل دویست هزار نماز است . ( 2 )

5 . انسان باید رعایت ادب را بکند و جلوتر از قبر پیغمبر ( صلّی الله علیه وآله ) و امام ( علیه السلام ) نماز نخواند و چنانچه نماز خواندن بی احترامی باشد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحریرالوسیله ، ج1 ، فی مکان المصلی ، ص151 ، م 16 والعروة الوثقی ، ج1 ، مکان المصلی ، ص596 ، م4

2 . تحریر الوسیلة ، ج1 ، ص151 ، م16 و العروة الوثقی ، ج1 ، ص596 ، م5 .

حرام است ( 1 ) ولی نماز باطل نیست . ( 2 )

6 . اگر در نماز چیزی مانند دیوار بین او و قبر مطهر باشد که بی احترامی نشود اشکال ندارد ولی فاصله شدن صندوق شریف ضریح و پارچه ای که روی آن افتاده است کافی نیست . ( 3 )

7 . تعطیل کردن مسجد مکروه است و مستحب است انسان نماز را در مسجدی بخواند که نماز گزار ندارد تا تعطیل نشود . از امام صادق ( علیه السلام ) روایت شده است که - سه چیز در قیامت از مردم شکایت می کنند : اول ، مسجد متروکی که اهالی آنجا در آن نماز نمی خوانند . دوم ، عالمی که بین عده ای جاهل قرار دارد و از او استفاده نمی کنند . و سوم ، قرآنی که متروک مانده و غبار گرفته است و آن را تلاوت نمی کنند . ( 4 )

8 . زیاد رفتن به مسجد مستحب است . از پیامبر اکرم ( صلّی الله علیه وآله ) روایت شده است که هرکس به مسجد رود از وقتی که روانه مسجد می شود تا به خانه بر گردد ، برای هر قدم که بر می دارد ده حسنه نوشته می شود . ( 5 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 برخی از فقها نماز را نیز باطل می دانند .

2 . توضیح المسائل ، م884

3 . توضیح المسائل ، م885

4 . العروة الوثقی ، ج 1 ، فی مکان المصلی ، ص 596 ، م 6 .

5 . العروة الوثقی ، ج 1 ، فی مکان المصلی ، ص 597 ، م 9 .

9 . س : نماز اول وقت که در غیرمسجد خوانده شود افضل است یا نماز درمسجد که با تأخیر از اول وقت خوانده می شود ؟

ج : ظاهراً فضیلت نماز در مسجد بیشتر است به شرط اینکه تأخیر زیاد نباشد . ( 1 )

نماز تحیّت مسجد

وقتی انسان به مسجد می رود مستحب است دو رکعت نماز به قصد تحیّت و احترام مسجد بخواند و اگر نماز واجب یا مستحب دیگری هم بخواند ، کافی است . ( 2 )

جا گرفتن برای نماز

1 . مسجد و حرم از اماکن مشترک و عمومی مسلمانان است که همه آنان در استفاده از آن مساوی هستند ـ البته استفاده هایی که مخالف شرع و شأن آن اماکن مقدس نباشد ـ پس اگر شخصی قبل از دیگری ، جایی برای نماز یا عبادتی دیگر یا قرائت قرآن یا خواندن دعا در اختیار گرفت ، دیگری نمی تواند آن جا را از او بگیرد . آری بعید نیست که نماز ـ جماعت یا فرادی ـ بر سایر کارها مقدم باشد ، پس اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . استفتاء

2 . توضیح المسائل ، م 913 .

شخصی جایی از مسجد یا حرم را برای تلاوت قرآن یا درس گفتن یا دعا خواندن اشغال کرده باشد و شخص دیگری بخواهد در آنجا نماز بخواند و جای دیگری در مسجد برای نماز خواندن نباشد یا بخواهد به جماعت ملحق شود و جای دیگری برای فُرادا خواندن نماز هست ولی برای شرکت در جماعت نیست ، مثلاً در کنار صفوف به هم فشرده نماز جماعت ، شخصی مشغول قرائت قرآن است و شبستان دیگری در مسجد برای نماز فرادی خواندن هست ولی جایی برای شرکت در نماز جماعت باقی نمانده و شخصی وارد می شود و می خواهد در نماز جماعت شرکت کند ، بر شخصی که قرآن می خواند واجب است جای خود را به نمازگزار بدهد . ( 1 )

2 . اگرکسی درمسجد یا حرم جایی برای خود بگیرد ودیگری نگذارد که از آنجا استفاده کند ، حق او را غصب کرده است . ( 2 )

3 . کسی که در مسجد یا حرم نشسته است ، اگر دیگری جای او را غصب کند و در آنجا نماز بخواند بنابر احتیاط واجب باید دوباره نمازش را در محل دیگری بخواند . ( 3 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحریر الوسیله ، ج 2 ، کتاب اجیاء الموات و المشترکات ، ص 214 ، م 15 .

2 . توضیح المسائل ، م 2545 .

3 . توضیح المسائل ، م 868 .

4 . گذاشتن رحل ( 1 ) برای نشستن در حرم یا مسجد ، مانند نشستن است ، یعنی صاحب رحل حق اولویتی نسبت به آن مکان پیدا می کند و دیگران نمی توانند جای او را بگیرند به شرط آن که رحل ، چیزهایی مثل سجاده و عبا باشد که تمام محل نماز خواندن یا قسمت عمده آن را بگیرد ، نه مثل گذاشتن مهر یا تسبیح یا مسواک و شانه و امثال اینها . بنابراین با گذاشتن مهر یا تسبیح و حتی هردو ، حقی برای او ثابت نیست و دیگران می توانند بردارند و در آن مکان نماز بخوانند . ( 2 )

5 . بین گذاشتن رحل و آمدن فرد نباید فاصله زیاد باشد ، به طوری که آن مکان معطّل بماند ، پس اگر رحلی بگذارد و برود و برنگردد در صورتی که بدون برداشتن نتوان در آن محل نماز خواند ، دیگران می توانند آن را بردارند ، ولی کسی که آن را بر می دارد ضامن نگهداری آن است تا صاحبش برگردد . ( 3 )

6 . اگر شخصی که در جایی از مسجد یا حرم نشسته است ، برخیزد و از آن محل صرفنظر کند ، حتی اگر رحلی گذاشته و رحل را بر ندارد ، دیگران می توانند آن جا را بگیرند . ولی تصرف در رحل او جایز نیست ، مثلاً نمی توانند بر سجاده او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* رحل = اثاث و وسایل ؛ مانند سجاده ، عبا و . . .

2 . تحریر الوسیله ، ج 2 ، ص 215 ، م 17 .

3 . همان ، ص 215 .

نماز بخوانند . ( 1 )

7 . اگر شخصی در مسجد جهت نماز جماعت رحل گذاشته و بیرون رفته و جماعت بر پا شده و صاحب رحل مراجعه نکرده است بعد از منعقد شدن نماز جماعت ، احتیاط آن است که تا امام به رکوع رکعت اول نرفته جای او را اشغال نکنند . ( 2 )