حرّ، آزادمرد نینوا
« حر بن یزید ریاحی » از سران کوفه به شمار می‌رفت که در میان قوم خود از عزت و احترام زیادی برخوردار بود.
ابن زیاد او را برای رویارویی با امام حسین علیه السلام فرا خواند و با هزار سوار به سوی کاروان او فرستاد.
«شیخ
ابن نما» گزارش می کند: هنگامی که حر از قصر ابن زیاد در کوفه خارج شد تا
به استقبال امام بیاید، ندایی را شنید که از پشت سر میگوید: ای حر! تو را
به بهشت بشارت باد. او به پشت سر نگریست و کسی را ندید. با خود گفت: به خدا
قسم، این بشارت نیست در حالی که من اسیر به جنگ با حسین هستم. او پیوسته
این خاطره را در ذهن داشت تا هنگامی که خدمت امام رسید و آن داستان را
بازگو کرد. امام به او فرمودند: تو به واقع به پاداش و نیکی راه
یافتهای.(1)
حرّ علی‌رغم این که برای رویارویی با امام آمده بود، اما
رفتارش خالی از ادب نبود. در روز دوم محرم الحرام سال 61 هجری هنگامی که
راه را بر امام حسین علیه السلام بست و مانع از بازگشت ایشان به مدینه
گردید. امام علیهالسلام به حرّ فرمود: مادرت به عزایت بنشیند چه قصدی
داری؟ حر گفت: آگاه باشید که به خدا قسم اگر غیر شما از عرب به من آن عبارت
را میگفت - در حالی که وضعیت او چون شما باشد - همین عبارت را به او باز
میگفتم اما به خدا قسم برای من این (حق) نیست که یاد مادر شما کنم مگر به
نیکوترین وجهی که میتوانم.(2)
هنگامه درنگ
هنگامی
که حر فریاد غریبانه امام حسین علیه السلام را که طلب یاری میکرد شنید،
نزد عمرسعد رفت و پرسید: آیا تو با این مرد خواهی جنگید؟ عمر گفت: آری به
خدا قسم، با او جنگی خواهیم داشت که دست کم، سرها قطع گردد و دستها جدا
گردد.
حر گفت:
شما چه خواهید کرد؟ آیا پیشنهاد او مورد پسند شما نیست؟ ابن سعد گفت: اگر
کار دست من بود (هر آینه از جنگ با او) دست میکشیدم. اما امیر تو (ابن
زیاد) از این کار سر باز میزند.
حر او را ترک کرد و به بهانه آب
دادن اسب خویش، از اردوگاه عمر سعد جدا شد و به امام حسین علیه السلام
قدری نزدیک شد. مهاجر پسر اوس به حر گفت: آیا تو میخواهی که حمله کنی؟ در
پاسخ این سوال حر ساکت شد و بر خود میلرزید، پس در حالی که مهاجر از این
حال حر به شک افتاده بود، او را مورد خطاب قرار داد و گفت: اگر از من
درباره شجاعترین مرد کوفه سوال میشد، تو را معرفی میکردم، این چه حالتی
است که در تو میبینم؟ حر گفت: همانا خود را بین بهشت و دوزخ متحیر
میبینم، به خدا سوگند اگر مرا با آتش بسوزانند من جز بهشت چیز دیگری را
انتخاب نخواهم کرد. پس از آن با شلاق به اسب خود نواخت و به سوی امام حسین
علیه السلام رهسپار شد.
حر بن ریاحی
لحظه لقا
او
به سبب آن چه پیش از آن به آل رسول روا داشته بود و آنها را در مکانی بی
آب و گیاه وانهاده بود، سر از خجالت به پایین انداخته بود و به سوی آنها
پیش می‌رفت. وقتی نزد امام حسین علیه السلام رسید به امام عرض کرد: «فدایت
شوم ای پسر رسول خدا! من همان کسی هستم که تو را از بازگشت به وطنت
بازداشتم و همراهت آمدم تا تو را ناچار کردم در این سرزمین توقف کنی. گمان
نمی‌کردم پیشنهاد تو را نپذیرند و به این سرنوشت دچارت کنند. به خدا اگر می
دانستم کار به این جا می کشد، هرگز به چنین کاری دست نمی‌زدم. اکنون از
کرده‌ام به سوی خدا توبه می‌کنم. آیا توبه من پذیرفته است؟»
حسین علیه السلام فرمود:« آری، خداوند توبه تو را می پذیرد. اکنون از اسب پایین بیا.»
حر
گفت:« من سواره باشم برایم بهتر است از این که پیاده شوم. می‌خواهم همچنان
که بر اسب خود سوار هستم، ساعتی با دشمن برای یاری‌ات بجنگم تا کشته
شوم.»(3)
حر با اذن امام به میدان رفت و در برابر لشگر عمر بن سعد
ایستاد و گفت:« ای مردم کوفه، مادرتان در سوگتان بگرید! این بنده‌ی صالح
خدا را فرا خواندید و هنگامی که به سوی شما آمد، دست از یاری او برداشتید؟
شما که می گفتید در یاری او با دشمنانش خواهیم جنگید، اکنون رو در روی او
ایستاده اید و می خواهید او را بکشید؟
راه نفس کشیدن را بر او بسته اید،
از هر سو محاصره‌اش کرده‌اید و از رفتنش به سوی سرزمین‌ها و شهرهای الهی
جلوگیری می‌کنید. حسین همچون اسیری است که در دستان شما گرفتار شده؛ نه می
تواند سودی به خود برساند و نه زیانی را از خود دور کند. آب فرات را که
یهود و نصاری و مجوس از آن می آشامند و سگان و خوک‌های سیاه در آن می
غلتند، بر روی حسین و زنان و کودکان و خاندانش بسته‌اید، تا جایی که آنان
از فرط تشنگی به حال بیهوشی افتاده‌اند.
چه بد رعایت محمد صلی الله علیه و آله را درباره فرزندانش کردید! خدا در روز تشنگی محشر، شما را سیراب نکند!»
چیزی
نمانده بود که سخنان او، گروهی از سربازان عمر سعد را تحت تاثیر قرار داده
از جنگ با حسین علیه السلام منصرف سازد، که سپاه عمر سعد، او را هدف تیرها
قرار داد. نزد امام بازگشت و پس از لحظاتی دوباره به میدان رفت.(4)
عروج آزادگی
حر
بن یزید به اتفاق زهیر بن قین با دشمن پیکار می کردند. هر گاه یکی از آنها
در محاصره دشمن قرار می گرفت، دیگری او را از محاصره بیرون می آورد، و
مدتی به این گونه پیکار کردند. اسب حرّ زخمی شد اما او همچنان سواره پیکار
می کرد و رجز می خواند تا این که مردی به نام "یزید بن سفیان" که با حر
دشمنی دیرینه داشت به او حمله کرد ولی حرّ به او هم امان نداد و او را از
دم شمشیر گذراند. پس از آن فردی به نام "ایوب بن شرح" تیری به اسب حر زد و
آن را از پای در آورد. حرّ بناچار از اسب پیاده شد و پیاده رزمید تا بیش از
چهل نفر را به قتل رساند. در این هنگام بود که لشگر پیاده نظام عمر بن سعد
بر او حمله ور شدند و او را به شهادت رساندند. (5)
یاران امام او را در
برابر خیمه شهدایی که در راه حسین علیه السلام شهید میشدند قرار دادند.
امام فرمود: شهادت او چون شهادت انبیا و خاندان انبیاست.(6) سپس امام نظری
به جانب حر افکند، او هنوز جان در بدن داشت. امام خون از صورت او برگرفت و
فرمود: تو آزادهای! همان طور که مادرت تو را نامیده است و تو در دنیا و
آخرت آزادهای (7).
پس از آن مردی از یاران حسین در رثا و غم حرّ اشعاری
را سرود که گفته شد او علی بن الحسین علیه السلام بود(8) و برخی گفتهاند
که خود اباعبدالله الحسین علیهالسلام برای او اشعاری را سروده که اینگونه
است:
چه آزادهای است حرّ پسر ریاح؛ او
در هنگام فرورفتگی تیرها بسیار شکیباست. آری آزاده خوبی است هنگامی که حسین
فریاد و ندایش بلند شد، او از جانش در صبحگاهان گذشت.(9)
گفتنی است که قطب عالم امکان حضرت ولی عصر (عج) در زیارت ناحیه مقدسه به حرّ سلام داده اند.(10)
پی نوشت:
1) مثیرالاحزان، ص60
2) مقتل الحسین خوارزمی، ج1، ص232 .
3) ابصارالیعین، ص205.
4) ارشاد مفید، ج 2، ص 103.
5) تاریخ الامم و الملوک، ج5، ص437- 440 .
6) بحارالانوار، ج10، ص117.
7) مقتل الحسین مقرم، ص303 .
8) مقتل العوالم، ص 85 .
9) امالی الصدوق، ص414، مجلس 30.
10) اقبال الاعمال، ج3، ص 78 و 344 .
منابع:
پایگاه تخصصی تاریخ اسلام
دانشنامه رشد
