فارسی در قرآن

فارسی در قرآن

در قسمت قبل به واژگانی اشاره کردیم که فارسی بودن آنها مورد اتفاق نظر علمای ادب و اهل فن نبود. در این شماره نیز برخی دیگر از آن واژگان را ذکر میکنیم.

تذکر: کلماتی که به تعداد آنها اشاره نشده است، فقط یک بار در قرآن آمدهاند.

1. سراج

به معنای چراغ، آنچه با فتیله و روغن روشن میشود. 4 بار در قرآن آمده؛ از جمله: تَبَارَکَ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّمَاءِ بُرُوجاً وَجَعَلَ فِیهَا سِرَاجاً وَقَمَراً مُنِیراً فرقان/61؛ وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً نوح/16.

2. سرد

به معنای بافتن: أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ سـبأ/11.

3. سرمد

در معنای دائم و همیشگی است و دو بار در قرآن آمده است؛ از جمله: قُلْ أَرَایتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیکُمُ اللَّیلَ سَرْمَداً إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیرُ اللَّهِ یأْتِیکُمْ بِضِیاءٍ أَفَلا تَسْمَعُونَ قصص/71؛ قُلْ أَرَایتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیکُمُ النَّهَارَ سَرْمَداً إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیرُ اللَّهِ یأْتِیکُمْ بِلَیلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَفَلا تُبْصِرُونَ قصص/72.

4. سقر

به معنای جهنم، دوزخ و 4 بار در قرآن آمده است؛ از جمله: سَأُصْلِیهِ سَقَرَ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا سَقَرُ مدثر/26 و 27؛

5. سلسبیل

هر چیز گوارا و نرم را گویند که به آسانی در گلو فرو میرود و به ظاهر نام چشمهای است در بهشت: عَیناً فِیهَا تُسَمَّی سَلْسَبِیلاً انسان/18.

6. شئ

هر چیزی که به آن علم تعلق گیرد. این کلمه به صورت مفرد بیش از دویست بار و به صورت جمع «اشیاء» آمده است: وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَیرَاتِ اینَ مَا تَکُونُوا یأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ بقره/148؛ وَلا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَلا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ شعراء/183.

7. صلیب

به معنای دار زدن. این کلمه به همین صورت به کار نرفته است، ولکن مشتقات فعلی آن به صورت صلبوه، لأصلبنکم و یصلبوا شش بار در قرآن به کار رفتهاند؛ از جمله: وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِیحَ عِیسَی ابْنَ مَرْیمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِیهِ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ یقِیناً نساء/157؛ قَالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذِی عَلَّمَکُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ ایدِیکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّکُمْ فِی جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ اینَا أَشَدُّ عَذَاباً وَأَبْقَی طـه/71.

8. ضنک

به معنای تنگ: وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَنَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَی طـه/124.

9. عبقری

به بساط و بالش بهخصوص گفته میشود: مُتَّکِئِینَ عَلَی رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِی حِسَانٍ رحمن/76.

10. عفریت

به معنای قوی و زیرک: قَالَ عِفْرِیتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقَامِکَ وَإِنِّی عَلَیهِ لَقَوِی أَمِینٌ نمل/39.

11. نمارق

جمع نمرق و نمرقه به معنای وساده و پشتی است و جمع آن نمارق است؛ یعنی در بهشت پشتیهایی است ردیف هم و فرشهایی گسترده: وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ وَزَرَابِی مَبْثُوثَةٌ غاشیه/15-16.

12. غمز

به معنای اشاره چشم و پلک و ابرو: وَإِذَا مَرُّوا بِهِمْ یتَغَامَزُونَ مطففین/30.

13. فردوس

این کلمه 2 بار آمده است: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً کهف/107؛ الَّذِینَ یرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ مؤمنون/11.

14. فیل

نام حیوانی است: أَلَمْ تَرَ کَیفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحَابِ الْفِیلِ فیل/1.

15. قرطاس

به معنای صحیفه، چیزی که در آن مینویسند: وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَیکَ کِتَاباً فِی قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِایدِیهِمْ لَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِینٌ أنعام/7. جمع آن قراطیس است: وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی بَشَرٍ مِنْ شَیءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتَابَ الَّذِی جَاءَ بِهِ مُوسَی نُوراً وَهُدیً لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِیسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ کَثِیراً وَعُلِّمْتُمْ مَا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَلاآبَاؤُکُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یلْعَبُونَ أنعام/91.

16. قسوره

به معنای شیر: فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ مدثر/51.

17. کأس

ظرف و کاسههای پر از شراب بهشتی. 6 بار در قرآن آمده است؛ از جمله: یطَافُ عَلَیهِمْ بِکَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ صافات/45؛ إِنَّ الْأَبْرَارَ یشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُوراً انسان/5.

18. کورت

به معنای پیچیدن و جمع کردن: إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ تکویر/1.

19. مرجان

به معنای مروارید کوچک: یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ رحمن/22؛ کَأَنَّهُنَّ الْیاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ رحمن/58.

20. مقالید

به معنای کلیدها: لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِایاتِ اللَّهِ أُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ زمر/63.

21. ن

سیوطی اصل آن را «انون» به معنای «هر چه میخواهی بکن» گرفته است: نْ وَالْقَلَمِ وَمَا یسْطُرُونَ قلم/1.

22. هاروت و ماروت

نام دو شخص است: وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُوا الشَّیاطِینُ عَلَی مُلْکِ سُلَیمَانَ وَمَا کَفَرَ سُلَیمَانُ وَلَکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا یعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَینِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا یعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یقُولا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَکْفُرْ فَیتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یفَرِّقُونَ بِهِ بَینَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَیتَعَلَّمُونَ مَا یضُرُّهُمْ وَلا ینْفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کَانُوا یعْلَمُونَ بقره/102.

23. هود

از پیامبران است و 7 بار در قرآن آمده: وَإِلَی عَادٍ أَخَاهُمْ هُوداً قَالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیرُهُ أَفَلا تَتَّقُونَ أعراف/65؛ إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَلا تَتَّقُونَ شعراء/124.

24. ورده

به معنای گل: فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهَانِ رحمن/37.

25. ورق

به معنای برگ، 3 بار به همین صورت آمده است: فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا یخْصِفَانِ عَلَیهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَکُمَا عَنْ تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَکُمَا إِنَّ الشَّیطَانَ لَکُمَا عَدُوٌّ مُبِینٌ أعراف/22؛ فَأَکَلا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا یخْصِفَانِ عَلَیهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی طـه/121.

و به معنی پول که در این آیه آمده است: وَکَذَلِکَ بَعَثْنَاهُمْ لِیتَسَاءَلُوا بَینَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا یوْماً أَوْ بَعْضَ یوْمٍ قَالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هَذِهِ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلْینْظُرْ ایهَا أَزْکَی طَعَاماً فَلْیأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْیتَلَطَّفْ وَلا یشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً کهف/19.

26. وزیر

دو بار در قرآن آمده است؛ از جمله: وَاجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی طـه/29؛ وَلَقَدْ آتَینَا مُوسَی الْکِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِیراً فرقان/35.

27. یاقوت

نام سنگی قیمتی است: کَأَنَّهُنَّ الْیاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ رحمن/58.

27. یهود

نام قومی که چندین بار در قرآن آمده است: وَقَالَتِ الْیهُودُ لَیسَتِ النَّصَارَی عَلَی شَیءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَی لَیسَتِ الْیهُودُ عَلَی شَیءٍ وَهُمْ یتْلُونَ الْکِتَابَ کَذَلِکَ قَالَ الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ یحْکُمُ بَینَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یخْتَلِفُونَ بقره/113.

برخی از منابع مورد استفاده در این مقاله عبارتاند از:

المتوکلی، المهذب، اتقان از جلالالدین سیوطی، واژههای دخیل در قرآن مجید از آرتور جفری ، الالفاظ الفارسیه المعربه از ادیشیر و مقاله بهاالدین خرمشاهی در روزنامه اطلاعات