بهداشت دوران باردارى
◊ آزمایشات پزشکی متداول در دوران حاملگی
◊ علائم مهم و خطرناک دوران بارداری
◊ مراقبت‌های بهداشتی پس از زایمان
◊ مراقبت‌های بهداشتی حین زایمان
◊ مسائل و مشکلات دوران بارداری
مشخص‌ترین علامت آبستنى که در اثر اتحاد سلول‌هاى جنسى نر و ماده به وقوع مى‌پیوندد توقف قاعدگى است. اگر چه اختلالات روحى و عاطفى نیز مى‌تواند موجب اختلال در زمان وقوع، مدت و شدت قاعدگى شود ولى معمولاً در یک زن سالم و در شرایط مساعد محیطى و روحی، قطع قاعدگى علامت آبستنى است.
بچه‌دار شدن در زندگى زناشویى از آرزوهاى هر زنى است. گرچه باردارى در زندگى بانوان عمل طبیعى است ولى مادر شدن توأم با مسؤولیت بزرگى است که هر خانمى بایستى خود را براى انجام این وظیفه سنگین آماده نماید. بهداشت دوران باردارى را از دو جهت مى‌توان مورد بحث قرار داد بهداشت فردى و مراقبت‌هاى پزشکی. هدف اصلى از این‌گونه مراقبت‌ها آن است که حتى‌المقدور دوران باردارى به‌خوبى سپرى و به سلامت پایان پذیرد و از مرگ و میر نوزادان و مادران که در اثر عوارض حاملگى ممکن است ایجاد گردد تا آنجا که ممکن است جلوگیرى به‌عمل آید و بالاخره از ناراحتى‌هاى روحى و جسمى دوران حاملگى و زایمان و نیز روزهاى بعد از زایمان کاسته شود. اگر چه حاملگى امرى است طبیعى ولى در اثر آن تغییرات زیادى در کلیهٔ دستگا‌ەهاى بدن زن حامله به‌وجود مى‌آید و نه تنها باردارى تغییرات جسمى در مادر ایجاد مى‌کند بلکه زن از نظر روحى نیز مشمول تغییر و تحول مى‌شود.
احساسات مادر نسبت به خودش، جنین یا نوزاد وى و هم‌چنین همسر او تغییرات مهمى هستند که در جریان حاملگى مهم است. بنابراین لازم است که زن حامله از همان هفته‌هاى اول حاملگى تحت نظر دقیق پزشک متخصص قرار گیرد تا با پیدایش اولین علائم غیر عادی، اقدامات لازم براى حفظ سلامتى وى به‌عمل آید. علاوه بر مراقبت‌هاى پزشکی، رعایت بهداشت فردى نیز در دوران حاملگى اهمیت فوق‌العاده داشته و خانم‌هاى باردار باید طى دوران حاملگى به دستورات بهداشتى زیر توجه کامل نمایند:
۱. رعایت کامل نظافت شخصی
۲. در دوران باردارى نیازمندى‌هاى مواد پروتئینى و برخى از املاح و ویتامین‌ها به‌علت رشد سریع جنین افزایش مى‌یابد.
زنان باردار از ماه چهارم به بعد احتیاج به مواد غذایى بیشترى دارند. اگر از لحاظ کالرى بسنجیم در حدود ۴۰۰ کالرى باید به میزان قیلى غذا مادر افزوده شود. به‌طور عادى یک زن در حدود ۲۳۰۰ کالرى حرارت لازم دارد که از اغذیه باید حاصل گردد. لذا این مقدار به ۲۷۰۰ کالرى مى‌رسد. زنان باردار باید داراى یک برنامهٔ غذایى مرتب و منظم باشد. سه بار در روز غذا بخورد، از پرخورى و صرف تنقلات در بین وعده غذا بپرهیزید. اگر بین ۳ وعده غذاى اصلى فقط آب‌میوه و خوراک مقوى که سبب اشتها نکند صرف بهتر شود بهتر خواهد بود.
۳. از صرف نوشابه‌هاى الکلی، مواد مخدر و محرک و مصرف داروهاى سَرخود بایستى شدیداً خوددارى شود.
۴. اجتناب از خستگى و کارهاى سنگین در دوران باردارى لازم و ضرورى است و به‌طور قطع و یقین استراحت و اجتناب از کارهاى سنگین در دوران باردارى در شد جنین مؤثر است. زیرا وزن نوزادانى که مادران آنها از استراحت در دوران باردارى برخوردار بوده‌اند بیش از وزن هنگام تولید نوزادانى است که مادران آنها از استراحت محروم بوده‌اند. البته منظور از استراحت دوران بارداری، استراحت کامل در تمام دوران باردارى نیست و هدف اجتناب از کارهاى سنگین و خستگى مفرط به‌ویژه در ماههاى آخر مى‌باشد زیرا کار سنگین و خستگى مفرط ماههاى آخر باردارى به تولد نوزادان نارس کمک مى‌کند، به‌همین علت است که متخصصین زایمان و بهداشت، استراحت نسبى در چهارماه آخر دوران باردارى را لازم مى‌دانند.
۵. مراجعه سریع به پزشک متخصص در صورت مشاهده هر گونه عوارض و ناراحتى‌هاى ناشى از بارداری.
۶. پیاده‌روى در هواى آزاد براى زنان باردار مفید است. نکتهٔ قابل توجه آنکه نباید در این کار افراط نموده و خود را خسته نمایند.
استفاده از اشعه آفتاب براى سلامتى زنان باردار ضرورى است. براى ایام باردارى ورزش‌هاى به‌خصوصى وجود دارد که به راحتى زایمان کمک نموده آن را کم‌دردتر مى‌نماید. هر زن باردار باید از ورزش‌ها و حرکات سخت بپرهیزد، از بلند کردن اشیاء سنگین خوددارى کند و اطفال بزرگ را بلند ننماید. غالباً زنان باردار راجع به مسافرت خود با اتومبیل نظرات مختلفى دارند. به‌طور کلى باید گفت اگر حاملگى طبیعى بوده و جاده هموار باشد اشکالى نخواهد داشت.
۷. لباس و زیرپوش زنان باردار باید راحت باشد. استعمال کرست و کمربند و جوراب‌هاى لاستیکى مجاز نیست. هما‌ن‌طور که مى‌دانیم امروزه لباس‌هاى مخصوص زنان باردار با مدل‌‌هاى متفاوت تهیه مى‌گردد. چیزى که بیش از هر چیز یک زن باردار باید بدان توجه کند تنها سلامتى خود و جنین است. کفش‌ها باید حتماً پاشنه کوتاه و راحت باشند. پوشیدن کفش‌هاى پاشنه بلند باعث ناراحتى و درد کمتر خواهد گردید.
۸. به زنان باردار توصیه مى‌شود حداقل هفته‌اى دو بار حمام بگیرند و خو را شستشو دهند. از وان در ۲ ماه آخر باردارى و ۶ هفته پس از زایمان استفاده ننمائید. رفتن به خزینه همیشه ناپسند بوده و به‌خصوص در ایام باردارى و پس از زایمان از آن باید اجتناب نمود. ضمناً هر گونه شستشوى داخلى زنانه ممنوع بوده و باید از آن خوددارى شود.
۹. بهداشت دندان از نکاتى است که باید بدان توجه شود. به‌علت به‌هم خوردن وضع املاح بدن مادر ممکن است ناراحتى‌هایى براى دندان‌ها پیش آید. در ابتلاى آبستنى بهتر است یک بار به دندان‌پزشک مراجعه شود تا اصلاحات لازمه دندان در صورت لزوم به‌عمل آید. زن در دورۀ حاملگى بیش از هر وقت دیگر باید به دندان‌هاى خود توجه نماید و بعد از هر غذا دندان‌ها مسواک شوند.
۱۰. مواظبت از پستان‌ها در هنگام باردارى نهایت اهمیت را دارا است این موضوع چه از نظر مادر و چه از نظر جنین قابل توجه است. چه بسا ناراحتى‌هایى که بعداً براى مادر و طفل ممکن است پیش بیاید، علت آن عدم توجه به پستان‌ها در دوره باردارى بوده است. امکان اصلاح نوک پستان‌ها در زنان باردار وجود دارد، پستان‌هایى که نوک کوچک و یا تو رفته دارند به حال طبیعى باز خواهند گشت. در ماههاى آخر حمل، پستان اندک ترشحى دارد که طبیعى بوده و فقط باید با آب و صابون شستشو شوند. استعمال پستان‌بند بدون ضرر است. اما نکته مهم آن است که پستان‌بند راحت بوده و به‌اندازه پستان‌ها دوخته شده باشند.
۱۱. وضع اجابت مزاج مخصوصاً در زنان باردار اهمیت زیادى را دارا است. دفع مدفوع باید حداقل یک بار در بیست و چهار ساعت انجام پذیرد و زنان حامله نباید بدون مشورت پزشک شخصاً براى رفع یبوست خود اقدام کنند.
۱۲. روابط جنسى در دوران باردارى موضوعى است که باید بدان توجه نمود. در هفت ماه اول باردارى اگر روابط جنسى از حد اعتدال خارج نشود ضررى ندارد، ولى در دو ماه آخر با خطراتى مواجه بوده و بهتر است از ان اجتناب نمود. در ماههاى اولیه نیز اگر خونریزى پیش آمد باید از روابط جنسى پرهیز نموده و موضوع با پزشک در میان گذارده شود.
در پایان این قسمت نظر خوانندگان گرامى را به پاره‌اى تمرینات ورزشى خاص این دوران جلب مى‌نمائیم. هدف از تمرینات ورزشى در دوران باردارى این است که حالت و وضع عضلات بدن و تناسب اندام مادر حفظ گردیده و مادر از نظر جسمى و روانی، آمادگى بیشترى براى زایمان پیدا نماید.
تمرین اول: در حالى که زانوها و دست‌ها را به زمین تکیه داده‌اید، کمر خود را بالا برده و سپس پائین بیاورید، عضلات شکم خود را بالا ببرید و سرخود را از یک طرف به طرف دیگر و از بالا به پائین حرکت دهید. این تمرین به حفظ اندام مادر کمک مى‌کند و از کشش‌ها و تغییرشکل‌هاى ناموزون شکم و پشت مادر جلوگیرى مى‌کند.
تمرین دوم: بایستید و در حالى که ستون فقرات خود را راست نگه داشته‌اید زانوها را از هم جدا کنید و به حالت نیمه نشسته درآئید. این تمرین را چند مرتبه انجام دهید و سپس استراحت کنید. این تمرین براى نرمش سطح داخلى ران، چه در دوران حاملگى و چه در دوران بعد از زایمان مفید است.
تمرین سوم: دو ساعد خود را در جلو صورت، روى زمین قرار دهید، کمر خود را مستقیم نگهدارید و زانوها را به‌هم نزدیک نکنید. در چنین حالتى ناحیه لگن و باسن مادر، در بالاترین قسمت بدن قرار مى‌گیرد. در این وضع چند دقیقه خود را نگهدارید و سپس به حالت استراحت درآئید و دو مرتبه به چنین حالتى برگردید.
این تمرین سبب مى‌شود که فشار لگن، انقباضات و کرامپ‌هاى لگن و ران و درد ناحیه پشت و کمر کمتر شود. هم‌چنین این تمرین امکان ابتلاء مادر به هموروئید 'بواسیر' را کاهش مى‌دهد.
تمرین چهارم: چون در هنگام زایمان براى راحتى مادر پاها را از هم جدا مى‌کنند و به تخت زایمان ثابت مى‌نمایند، بنابراین اگر مادر چنین حالتى را قبل از انجام زایمان خود تصور کند و تمرین نماید، در هنگام زایمان مشکل کمترى خواهد داشت. تصور کنید در حالت شروع زایمان هستید، در حالى‌که کف پاهاى خود را روى زمین قرار داده‌اید زانوهاى خود را بالا آورده و از هم جدا کنید. ابتدا عضلات ران‌ها و کف لگن خود را منقبض کنید، سپس عضلات خود را به حالت استراحت در آورید. این عمل انقباض و استراحت را در آخرین هفته‌هاى حاملگى قبل از زایمان، هر روز چند دقیقه انجام دهید.
تمرین پنجم: به پشت بخوابید، پاها را به موازات هم به طرف سینه خود بالا آورده و دست‌ها را زیر زانوان خود قرار دهید. سپس مانند هنگام زایمان، نفس خود را نگهدارید و بعداً نفس بکشید. این عمل را تکرار کنید. توجه داشته باشید که زیاد به شکم خود فشار نیاورید. این تمرین در کمک به خروج راحت‌تر نوزاد در مراحل زایمان بسیار مفید است.
