انواع روشهای پیشگیری از بارداری

 
 

همانطور که همه ما میدانیم یکی از جنبه های مهم بهداشت و سلامت خانواده و بالطبع جامعه تنظیم خانواده است.در این خصوص مطالب فراوانی وجود دارد.با توجه به اهمیت این موضوع اطلاعات جامعی را گرداوری کرده ایم که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

انواع روشهای پیشگیری از بارداری:

. قرصهای خوراکی

. کاندوم

. دیافراگم / سرپوش

. اسپرم کشها

. آی یو دی

. چسبهای ضد بارداری

. آمپولهای تزریقی

. کپسولهای کاشتنی

. نابارورسازی(بستن لوله)

. روش طبیعی (سنتی)

. روش اورژانسی

از هر یک از این روشها به چه صورت میتوان استفاده کرد؟

هر یک از این روشها مزایا و معایبی دارند که همین فاکتورها سبب تنوع و اختلاف آنها میشوند و هر فردی با توجه به شرایط مختلف جسمی و زیستی خود میتواند هرکدام از این روشها را استفاده کند.

کاندوم:

کاندومها به دو نوع مردانه و زنانه تقسیم میشوند.

کاندوم مردانه :

کاندوم مردانه غلافی است که روی آلت نعوظ یافته قبل از دخول قرار گرفته و به وسیله ایجاد مانع در برابر عبور اسپرم از حاملگی جلوگیری می کند. کاندوم فقط یکبار قابل استفاده است. به بعضی از انواع آن ماده شیمیایی جهت از بین بردن اسپرم اضافه شده است.از نظر علمی ثابت نشده که آیا اضافه نمودن این ماده اسپرم کش می تواند اثر مضاعفی در جلوگیری از بارداری نسبت به کاندوم تنها داشته باشد یا خیر. از آنجا که این وسیله به عنوان یک مانع مکانیکی عمل می کند از تماس مستقیم با اسپرم، ترشحات تناسلی، عفونی و چرک و زخمهای تناسلی جلوگیری می کند و در نتیجه یکی از روشهای مناسب جهت جلوگیری از انتقال بیماریهای منتقله از راه جنسی مانند ایدز و هپاتیت نیز هست.

کاندوم زنانه :

کاندوم زنانه حاوی یک غلاف لغزنده پلی اورتان است که از نظر ظاهری کاملاً مشابه کاندوم مردانه می باشد. انتهای بسته آن که یک حلقه انعطاف پذیر دارد در داخل مهبل قرار داده می شود در حالیکه انتهای باز آن بیرون قرار داده می شود و تا اندازه ای لب ها را می پوشاند.

کاندوم زنانه هم مانند کاندوم مردانه بدون نسخه در دسترس است و فقط برای یکبار مصرف می باشد و نباید در همراهی با کاندوم مردانه استفاده شود چرا که باعث لغزیدن و خروج از محل می شود.

قرصهای خوراکی پیشگیری از بارداری:

این داروها انواع مختلفی دارند که برخی از پرکاربردترین انواع آنها در زیر آمده.

۱٫ پروژسترون(مینی پیل): در ایـن قـرصها تنها هورمون پـروژستـرون وجـود دارد.این نوع قرص ویژه خانمهای شیرده و یا مبتلا به فشار خون بالا می باشد. خانمهای شیرده می بایست ۶ هفته پس از زایمان شروع بمصرف این قرصها کنند. بـسـته این قرصها ۲۸ عددی می بـاشد. نحوه مصرف آنها روزی یک قــرص سر ساعت معین از روز نخست قاعدگی میباشـد و پـس از اتـمـام بسـتـه مـصرف قرص بسته جدید بدون وقفه آغـاز میــگردد. در صورتی که مصرف قرص کمتر از ۳ ساعت از زمان مقرر فراموش گردد بلافاصله پس از یادآوری آن قرص مصرف و مابقی قرصها نیز طبق روال مصرف میگردد اما هرگاه مصرف قرص بیش از ۳ ساعت به تاخیر افتاد بلافاصله پس از یادآوری قرص فراموش شده مصرف گردیده و تا یک هفته میباید از یک روش ضد بارداری دیگر استفاده نمود. اثر این قرصها از قرصهای ترکیبی پایین تر میباشد.

نکته مهم اینکه قرص شیردهی نیز مانند قرص های ترکیبی می تواند، خونریزی قاعدگی و گرفتگی های ماهیچه ها را کم کند و خطر سرطان تخمدان و رحم و نیز بیماریهای التهابی لگن را کاهش دهد. از آنجا که این قرصها حاوی استروژن نیستند خطر ایجاد لخته خونی که در همراهی با قرصهای ترکیبی اتفاق می افتد، را ندارند. این قرصها انتخابهای خوبی برای تازه مادرانی است که به کودک خود شیر می دهند چرا که قرصهای ترکیبی خوراکی ممکن است کیفیت و کیت شیر مادر را کاهش دهند. در ضمن این قرصها انتخابهای خوبی برای افرادی هستند که با قرصهای ترکیبی خوراکی دچار سردرد شدید و فشار خون بالا می شوند.

عوارض جانبی قرصهای شیردهی شامل تغییر چرخه قاعدگی، اضافه وزن و دردهای پستانی است.

۲٫ قرصهای خوراکی نوع ترکیبی:

یکی از روشهای جلوگیری از بارداری، مصرف قرص های ترکیبی ( حاوی استروژن و پروژسترون ) است که به سه شکل یک مرحله ای ( HD,LD ) –دو مرحله ای و سه مرحله ای ( تری فازیک ) موجود می باشد. مصرف این قرصها بصورت روزانه است.

مونو فازیک(تک مرحله ای): عبارتند از قرصهایی که میزان هورمون استروژن و پروژسترون در تمام آنها یک اندازه است.مانند قرصهای LD و HD و انواع جدیدتر(مارولون-روکین-یاسمی ن-یاز…)

دی فازیک(دو مرحله ای): میزان هورمونهای استروژن و پروژسترون در دو مرحله تغییر میکند.

تری فازیک(سه مرحله ای): میزان هورمونهای استروژن و پروژسترون در سه مرحله به تدریج افزایش می یابد. بسته بندی قرصهای ترکیبی نیز دو گونه میباشد:

۱- بسته های ۲۱ عددی: این بسته ها حاوی ۲۱ عدد قرص موثر میباشد.

۲- بسته های ۲۸ عددی: این بسته ها حاوی ۲۸ عدد قرص بوده که ۲۱ عدد آن موثر بوده و ۷ عدد آن را قرصهای خنثی تشکیل میدهند. ۷ قرص آخر تنها برای کمک به حافظه مصرف کننده میباشد.

پس از قطع این قرصها معمولا طی ۱۲-۳ ماه قدرت باروری مانند قبل می شود.

و اما مکانیسم اثربخشی قرصهای ترکیبی به چه صورت است؟

مکانیسم عمل این قرصها عبارتند از:

۱- جلوگیری از تخمک گذاری

۲- تاثیر برمخاط داخلی رحم ( اندومتر )

۳- ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس سرویکس

۴- جلوگیری از لقاح از طریق تاثیر بر حرکات لوله های رحم

اثر بخشی قرص های ترکیبی در صورت مصرف صحیح، ۹/۹۹ درصد است.

مزایای استفاده از قرص ترکیبی:

– اثر بخشی بالا

– برگشت سریع باروری پس از قطع روش

– منظم شدن، کاهش درد و خونریزی قاعدگی ( کاهش سندرم پیش از قاعدگی ) و کم خونی به دنبال قاعدگی

– کاهش بروز کیست های تخمدانی

– کاستن از بروز بیماری های خوش خیم پستان

– افزایش تراکم استخوان ها

– کاهش بروز بیماری های التهابی لگن (PID)

– کاهش ریسک سرطان های رحم و تخمدان

– کاهش بروز حاملگی خارج از رحم (EP)

– جلوگیری از بروز تصلب شرایین ( آترواسکلروز )

– کاهش بروز اندومتریوز

– بهبود آرتریت روماتویید

عیب ها :

– نامناسب بودن برای افراد فراموشکار ( به دلیل لزوم مصرف هر روزه )

– نیاز به تهیه بسته جدید در هر دوره قاعدگی

– پیشگیری نکردن از بیماری های منتقله از راه تماس جنسی ( STIs)

– مناسب نبودن برای مادران شیرده در ۶ ماه اول بعد از زایمان

عوارض شایع و چگونگی برخورد با آنها:

عارضه های شایع معمولا در ماههای اول مصرف بروز کرده و در طی ۳-۲ ماه کاهش یافته یا از بین می رود. این عوارض و چگونگی برخورد با آنها به شرح زیر است:

۱- افزایش وزن: دلایل افزایش وزن، تجمع مایعات در بدن به دلیل اثر پروژسترون، افزایش اشتها و به دنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی است. افزایش وزن با ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل بهبود می یابد.

۲- لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها : معمولا در مدت ۲-۳ ماه اول مصرف مشاهده شده و می تواند ناشی از فراموشی قرص نیز باشد. برای چگونگی برخورد با این مشکل به تذکرهای حین مصرف مراجعه شود.

۳- حساسیت پستانها: با رعایت توصیه های بهداشتی رفع می گردد. اگر مشکل ادامه یابد، فرد به ماما و در صورت نیاز به متخصص زنان ارجاع خواهد شد.

۴- سردردهای خفیف: غالبا با مسکن های معمولی برطرف می شود. سردردهای شدید و یا سردردهایی که با فشار خون بالا، علائم عصبی یکطرفه و یا اختلالات بینایی همراه باشد، از علائم هشدار بوده و ارجاع فوری به متخصص مربوطه و تغییر روش را ایجاب می کند.

۵- تهوع: خوردن قرص در صورت تهوع شدید و غیر قابل تحمل ادامه نخواهد یافت. خوردن قرص در هنگام خواب و یا همراه با غذا، راهی موثر برای کاهش شدت تهوع های خفیف و قابل تحمل خواهد بود. درمان موقت تهوع برای ۳-۲ ماه اول با داروهای ضد تهوع ( مثل ویتامین B6 شبی یک قرص ) نیز امکان پذیر است.

عوارض غیر شایع و چگونگی برخورد با آنها:

این عارضه ها ممکن است هرگز مشاهده نشده و یا به ندرت مشاهده شود. این عارضه ها عبارت هستند از:

۱- تغییر خلق و خوی (افسردگی)

۲- لکه های رنگی در پوست صورت ( کلو آسما )

۳- شک به بروز سرطان پستان

۴- بروز سرطان دهانه رحم ( سرویکس )

۵- بروز تومورهای خوش خیم و بدخیم کبدی ( آدنوم و کارسینوم کبد )

۶- لخته شدن خون در وریدها (ترومبوز وریدی) ، بویژه در افراد سیگاری و مبتلا به اختلالات انعقادی خون

۷- سکته های قلبی ( به ویژه در سیگاری ها )

۸- سکته مغزی ( به ویژه در افراد سیگاری و فشار خون بالا)

۹- فشار خون بالا

۱۰- احتمال بروز خونریزی های نامنظم رحمی (AUB)

11- آمنوره(قطع قاعدگی بمدت چند ماه)

یکی از بزرگترین سوالات این است که آیا قرص خطر سرطان سینه را در مصرف کنندگان قدیم و جدید قرص افزایش می دهد یا خیر. یک مطالعه بین المللی که در سپتامبر ۱۹۹۶ در مجله پیشگیری از بارداری به چاپ رسید استنتاج کرد که خطر سرطان سینه در زنان ۱۰ سال پس از قطع مصرف قرص بیشتر از زنانی که هرگز قرص استفاده کرده اند نیست. در طی مصرف قرص و ۱۰ سال پس از توقف استفاده از قرص خطر سرطان سینه درزنان فقط کمی بیش از زنانی است که از قرص استفاده نمی کنند. زنانی که سرطان سینه داشته یا دارند، نباید از قرص استفاده کنند چرا که استروژن درون قرص ممکن است وضعیت آنها را بدتر کند.

عوارض قرص که معمولاً چند ماه پس از مصرف قرص از بین می روند شامل تهوع، سردرد، درد پستانها، اضافه وزن، خونریزی نامنظم و افسردگی است.

موارد منع مصرف مطلق این نوع قرصها عبارتند از:

* شک یا اطمینان به وجود حاملگی

* شک به وجود سرطان پستان ، ابتلا و یا سابقه آن

* بدخیمی های وابسته به استروژن

* کارسینوم اندومتر یا هر بدخیمی مشکوک یا شناخته شده وابسته به استروژن

* خونریزی های رحمی بدون علت مشخص

* خانم های سیگاری ۳۵ ساله و بالاتر با مصرف بیش از ۱۵ نخ سیگار در روز

* بیماری فعال یا مزمن کبدی

* اختلال کار واضح کبدی یا هپاتیت ویرال

* یرقان انسدادی درحاملگی یا سابقه یرقان همزمان با مصرف قرص

* آدنوم یا کارسینوم کبد

* سیروز کبدی خفیف ( جبران شده )

* تومورهای خوش خیم و بدخیم کبد

* شیستوزومیازیس با فیبروز شدید کبدی

* ابتلا فعلی یا سابقه ترومبوفلبیت وریدهای عمقی، اختلالات ترومبوآمبولیک و یا شرایط مستعد کننده این بیماری ها

* بیماری های دریچه ای قلب با عوارضی مثل افزایش فشار ریوی ، خطر فیبریلاسیون دهلیزی، سابقه اندوکاردیت تحت حاد باکتریال و یا مصرف داروهای ضد انعقادی

* بیماری عروق کرونر قلب

* بیماری سیانوتیک قلبی

* سکته مغزی

* بیماری عروق مغزی یا عروق کرونر، سابقه این بیماری ها یا شرایط مستعد کننده آنها

* دیابت با بیماری های عروقی

* فشار خون بالا ( ۱۰۰/۱۶۰ میلی متر جیوه و بالاتر )

* سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی موضعی

* مادران شیردهی که از زایمان آنها کمتر از شش ماه می گذرد

* آنژین قلبی ناپایدار (Angina Unstable )

* دیس لیپیدمی ( بخصوص هیپرلیپیدمی پروتیینی نوع II )

* شرایط نیازمند به بی حرکتی کامل ( باید مصرف قرص از ۲۸ روز قبل از عمل جراحی تا پایان دوره بی حرکتی پس از عمل، قطع شود همچنین دادن هشدار قبل و بعد از عمل جراحی بزرگ ضرورت دارد.)

* سابقه هر بیماری مرتبط با مصرف OCP مثل : کره ، فشارخون بالا ، پانکراتیت حاد، پمفیگویید حاملگی ، سندرم استیون – جانسون،TTP ، HUS

اگر هر کدام از موارد یاد شده مشاهده شود ارجاع فرد به متخصص مربوطه ضرورت دارد.

موارد منع مصرف نسبی:

* فشار خون بین ۱۰۰/۱۶۰ تا ۹۰/۱۴۰ میلیمتر جیوه

* سابقه فشار خون بالا ( بیش از ۱۰۰/۱۶۰ میلی متر جیوه ) و اندازه نگرفتن آن در حال حاضر

* نئو پلازی داخل اپیتلیومی تا شدید سرویکس

* واریس بدون سابقه ترومبو فلبیت

* بیماری فعال کیسه صفرا

* خانم های سیگاری بالای ۳۵ سال با مصرف کمتر از ۱۵ نخ سیگار یا کمتر از ۳۵ سال با مصرف بیش از ۱۵ نخ سیگار در روز

* میگرن بدون علائم عصبی

* انواع خاصی از دیابت ( دیابتی های مبتلا به هیپرتانسیون ، نفروپاتی یارتینوپاتی )

* افسردگی خیلی شدید

* مصرف دارو برای اپی لپسی ( بجز والپروییک اسید )

* مصرف ریفامپین یا گریزوفولوین

* بیماری آنمی سلول داسی شکل

* مشکلات گوارشی که جذب قرص را مختل کند

زمان شروع استفاده از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری ترکیبی:

زمان صحیح شروع مصرف این قرصها بستگی به این دارد که فرد در چه روزی از سیکل طبیعی بارداری است.

۱- مصرف این قرص ها باید در پنج روز اول قاعدگی ( روز اول تا روز پنجم ) آغاز گردد. برای اطمینان بیشتر بهتر است که مصرف آن از روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود. قرص در ساعت خاصی از شبانه روز تا پایان بسته ۲۱ عددی خورده می شود. مصرف بسته بعدی پس از یک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد.

۲- مصرف این قرص ها پس از زایمان و در دوران شیردهی به دلیل تاثیر آنها بر روی شیر مادر ( کم کردن مقدار و ترشح شدن آن در شیر ) توصیه نمی شود. ( مصرف آن در مادران شیرده تا ۶ ماه پس از زایمان ، منع مطلق دارد.)

۳- اگر مادر پس از زایمان به فرزند خود شیر ندهد می تواند مصرف این قرص ها را سه هفته بعد از زایمان آغاز نماید.

۴- مصرف این قرص ها را می توان در پنج روز اول بعد از سقط آغاز نمود.

۵- اگر فرد خواهان قطع کاربرد روش پیشگیری از بارداری فعلی خود ( لاینسترونول ، آی یو دی، نورپلانت و یا DMPA ) و استفاده از قرص های ترکیبی بوده و قطع روش های فوق در یکی از ۵ روز اول قاعدگی اتفاق بیافتد، می تواند مصرف این قرص ها را بلافاصله شروع کند. در غیر این صورت ، آغاز استفاده از قرص های ترکیبی تا قاعدگی بعدی به تاخیر افتاده و تا آن زمان استفاده از کاندوم توصیه می شود. همچنین کاربران لاینسترنول به شرط آمنوره(قطع قاعدگی طی حداقل سه ماه قبل) و استفاده مرتب از لاینسترنول ، بلافاصله پس از قطع لاینسترنول و کاربران DNPA که دچار آمنوره هستند اگر DMPA را در فاصله زمانی ۱۴ ± ۹۰ روز قبل تزریق کرده باشند، می توانند استفاده از قرص های ترکیبی را آغاز نمایند. در غیر این صورت آغاز استفاده از قرص به بررسی حاملگی و رد احتمال آن منوط می شود.

آزمایش و معاینه های لازم همزمان با استفاده از این روش:

معاینات و بررسیهای جلسه اول:

۱- بررسی وضعیت سلامتی

۲- اندازه گیری فشار خون

۳- معاینه پستان و لگن

۴- آزمایش پاپ اسمیر ( ۴-۶ هفته پس از زایمان و مطابق دستورالعمل کشوری )

۵- بررسی مشکلات انعقادی و چربی های خون ( در صورت سابقه ترومبوز و یا بیماری های قلبی در بستگان درجه یک زیر ۵۰ سال ).

توجه ۱: معاینه تیرویید برای تجویز قرص های پیشگیری از بارداری لازم نیست.

توجه ۲: انجام آزمایش ها در ویزیت اول اجباری نیست.

مراجعه های پی گیری:

اولین بررسی پس از ۳ ماه و سپس هر ۶ ماه یکبار تا دو سال، و از آن پس در صورت نبودن هرگونه مشکل هر ساله و به شرح زیر انجام میشود:

۱- فشار خون

۲- وزن

۳- پیگیری بروز علائم هشدار و عارضه ها و در صورت لزوم بررسی آنها

۴- بررسی دقیق تر خانم های با بیماری مزمنی که اثر OCP روی آن بیماریها مشخص نیست ( منظور بیماری هایی است که در موارد منع مصرف قرص اشاره ای به آن نشده است مانند گواتر).

در صورت فراموشی مصرف قرص ضدبارداری چه باید کرد؟

۱- هرگاه مصرف یک قرص فراموش گردد: به محض یادآوری قرص را مصرف کرده و قرصهای بعدی را نیز در زمان مقرر مصرف کنید.

۲- هرگاه مصرف دو قرص متوالی فراموش گردد: به محض یادآوری ۲ قرص را همزمان مصرف کرده و ۲ قرص دیگر را همزمان روز بعد مصرف کنید.مابقی قرصها را در زمان مقرر مصرف کنید.تا یک هفته نیز از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری استفاده کنید.

۳- هرگاه مصرف ۳ قرص متوالی فراموش گردد: در این صورت مابقی بسته قرص را بدور انداخته و همان روز مصرف قرصهای بسته جدیدی را آغاز کنید. تا یک هفته نیز از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری استفاده کنید. معمولا پس از دو هفته از مصرف قرصهای LD وHD دیگر حاملگی صورت نخواهد گرفت اما بهتر است ماه نخست مصرف اینگونه قرصها از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری نیزاستفاده کنید.

آمپولهای پیشگیری پروژسترونی:

آمپول دپوورا هر سه ماه یکبار در بازو یا باسن تزریق می شود. دپو ورا از سه طریق از بارداری پیشگیری می کند: تخمک گذاری را مهار کرده، مخاط دهانه رحم را برای جلوگیری از دستیابی اسپرم به تخمک تغییر داده وآندومتر یا آستر رحم را برای جلوگیری از لانه گزینی تخمک بارور شده، تغییر میدهد. تزریق پروژسترون در جلوگیری از بارداری بسیار مؤثر است، چرا که نیاز به تلاش بسیار کمی از سوی زن برای جلوگیری از حاملگی دارد. « زنی که از این روش استفاده می کند به راحتی هر سه ماه یکبار یک تزریق توسط پزشک دریافت می کند».

مزایای این روش مشابه مینی پیل و دیگر روش پروژسترونی پیشگیری از بارداری (نورپلانت) است. عوارض جانبی هم مشابه است