توصیه های استاد فرج الله شاذلی از قاریان مشهور مصر

آنچه تلاوت قرآن را دلنشین ترمی کند

    این امر بر کسی پوشیده نیست که همواره برای فراگیری یک فن خاص به اهل آن علم که به آن اشراف و تسلط کامل دارند باید رجوع کرد، فن و هنر تلاوت قرآن کریم نیز از این قاعده مستثنی نیست و خوشبختانه در سال های اخیر شاهد این بوده ایم که قاریان بزرگی از کشور مصر همچون «محمد طوخی»، «ابوالعینین شعیشع» «عیسی المعصراوی» و دیگر بزرگان قرائت به ایران آمدند تا رموز و فنون تلاوت را به قاریان ایرانی تعلیم دهند.    شورای عالی قرآن به عنوان متولی اصلی این کار امسال نیز با همکاری مرکز هماهنگی، توسعه و ترویج فعالیت های قرآنی همچون سال های گذشته از «فرج الله شاذلی» معاون نقابة القراء مصر برای حضور در ایران و برگزاری نشست سه روزه به منظور بررسی ابعاد فنی تلاوت قرآ ن کریم و تحلیل تلاوت های قاریان ایرانی با حضور پیشکسوتان و قاریان ممتاز و بین المللی کشورمان دعوت به عمل آورد.

    در ابتدای این گردهمایی «فرج الله شاذلی» عضو هیات علمی دانشگاه الازهر مصر، آیاتی از سوره مبارکه «توبه» را تلاوت کرد و در سخنانی اظهار کرد: نشست امروز و دیدار با پیشکسوتان قرآنی جمهوری اسلامی ایران، دیداری غیر عادی برای من است و بسیار خوشحالم که در خدمت شما هستم و این را اتفاق بسیار مبارکی می دانم و با تمام عواطف خود به روان امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، همچنین حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهور محترم ایران درود می فرستم. وی افزود: این گونه نشست ها برای مسلمانان بسیار مهم و حائز اهمیت است و نباید به سادگی از کنار آن گذشت و خداوند را شاکرم که این توفیق را شامل حال من کرد تا امروز در جمع شما حاملان قرآن جمهوری اسلامی ایران باشم.
    معاون نقابة القراء مصر در ادامه با اشاره به حس در قرائت قرآن کریم، تصریح کرد: احساس در تلاوت قرآن کریم ممیزی قرائت قاریان متقدم و قاریان متاخر است و قاری باید به معنی و مفهوم آیات توجه کند و از احساس به عنوان ابزار فنی تلاوت قرآن کریم بهره ببرد.
    وی همچنین با اشاره به این که هر آیه از آیات قرآن کریم مقتضای حال خود را دارد و قاری قرآن باید بداند لحنی را که می خواند طبق معنا و مفهوم آیات بخواند، گفت: به عنوان مثال در سوره یوسف آیه ۹۰ «قَالُواْ اَإِنَّکَ لَاَنتَ یُوسُفُ قَالَ اَنَاْ یُوسُفُ وَهَذَا اَخِی قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَیْنَا.‎/.» در «قَالُواْ اَإِنَّکَ لَاَنتَ یُوسُفُ.‎/.» جمله استفهامی است و لذا لحن قاری نیز در این جمله باید استفهامی باشد.
    شاذلی تاکید کرد: در سوره انسان آن جا که بحث از پاداش و جزای نیکوکاران است به عنوان مثال در آیه ۱۱ تا آیه ۲۲ نیز باید آیات را با حالت نشاط و شادی خواند و یا به عکس، آیات عذاب را باید با حزن خواند. وی ادامه داد: باید توجه کرد که قرآن هم لفظ است و هم معنا و همان طور که نمی توان کلام خدا را جابه جا کرد، تعابیر لحنی نیز همین طور است و جملات خبری را باید با لحن خبری و جملات استفهامی را با لحن استفهامی تلاوت کرد.
    بازرس قاریان مصر افزود: نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم رعایت قاعده «براعت استهلال» در تلاوت قرآن کریم است، به عنوان مثال فرض کنید که از شما دعوت شده تا در مراسم ازدواج یکی از دوستان به تلاوت قرآن بپردازید و شما تلاوت خود را با این آیات شروع کنید: «الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاک بِمَعْرُوفٍ اَوْ تَسْرِیح بِإِحْسَانٍ.‎/.»، نگاه کنید به هیچ وجه تناسبی میان آیات انتخاب شده با مجلس و مراسمی که قاری به آن دعوت شده وجود ندارد بلکه حتی در تضاد کامل است.
    شاذلی تصریح کرد: یا مشاهده می کنم که بعضی قاریان آیه ۱۰۱ سوره انبیاء را برای ابتدای تلاوت خود انتخاب می کنند: «إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَی اُوْلَئِکَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ»، توجه کنید که این ضمیر «هاء» در «عنها» برمی گردد به آیات قبلی سوره انبیاء و در این آیه مخاطب برای ما مجهول است و نباید از این آیه در ابتدای تلاوت استفاده کرد.
    در این مراسم «بادپا» کارشناس و پیشکسوت قرآن کریم کشورمان با تلاوت آیاتی از سوره ذاریات گفت: من از محضر استاد شاذلی سؤالی دارم، می خواهم بدانم چرا استاد «مصطفی اسماعیل» در تلاوت آیه ۲۵ سوره ذاریات لحن بیانی و مفهومی که استاد شاذلی عنوان کردند را رعایت نکرده است
    معاون نقابة القراء مصر نیز در پاسخ این پرسش بادپا گفت: مصطفی اسماعیل سرور و آقای همه ما قاریان مصری است و ما هر آن چه که درباره فن تلاوت آموخته ایم از وی آموخته ایم، اما باید بگویم این ذوق و قریحه قاری است که تشخیص می دهد در فلان جا آیه چگونه خوانده شود، اما من نظر شخصی خودم این است که در آیه مورد اشاره آهنگ باید خیزان (رو به بالا) باشد. در این نشست «سیدمحسن موسوی بلده» پیشکسوت و داور بین المللی قرآن کریم در سخنان کوتاهی گفت: به طور واقعی چرا باید توقع ما این باشد که یک قاری مصری اگر به ایران بیاید باید ریز و درشت آن چه وی در قرائت اجرا می کند برای ما بازگو کند و آیا اصلاً وی قادر است چنین کاری را انجام دهد.
    وی تصریح کرد: شاید واقعاً یک قاری مصری نداند که ما از او چه می خواهیم و خواستار چه مطلبی هستیم که وی برای ما بازگو کند، به عقیده من یک قاری مصری باید در ایران زندگی کند تا بداند آن چه که یک قاری ایرانی به آن احتیاج دارد چیست همان گونه که یک قاری ایرانی باید در مصر زندگی کند و همه شرایط آن جا را تجربه کند تا بتواند مانند یک قاری مصری قرآن بخواند.
    موسوی بلده ادامه داد: اجازه می خواهم تا از محضر استاد سؤالی داشته باشم و آن این که می خواهم بدانم سیر آموزش قرائت قرآن در مصر چگونه است و مراحل فراگیری هنر تلاوت را نیز برای ما شرح دهند.
    فرج الله شاذلی نیز در پاسخ سؤال موسوی گفت: در مصر فراگیری هنر تلاوت قرآن در چهار مرحله خلاصه می شود: 1) حفظ قرآن کریم ۲) فراگیری اختلاف قرائات ۳) ورود به دانشکده علوم قرآنی تابع دانشگاه الازهر و یا ورود به معاهد قرائت و ۴) فراگیری صوت و لحن.
    معاون نقابة القراء مصر تاکید کرد: البته باید بگویم یک قاری باید مشمول عنایت خداوند متعال قرار بگیرد تا بتواند یک قاری مشهور و شناخته شده شود و هر کسی که این مراحل را طی کند به این معنی نیست که یک قاری قرآن شده است.
    شاذلی همچنین یکی از علل افول قرائت در مصر را تنوع ذوق مردم دانست و گفت: یادم می آید زمانی که کودکی بیش نبودم فقط دو شبکه رادیویی در مصر فعالیت می کرد و مردم نیز برنامه های دینی و قرآنی را از طریق آن دو شبکه پیگیری می کردند، اما الان بنگرید! خواهید دید که هزاران شبکه رادیویی و تلویزیونی و ماهواره ای فعالیت می کنند و این امر باعث شده تا ذوق مردم نیز متنوع شود و هر قشر فقط برنامه مورد علاقه خود را پیگیری کند.
    در ابتدای روز دوم این نشست «حسین رفیعی» از قاریان جوان استان گیلان آیاتی از سوره تحریم را قرائت کرد، پس از قرائت رفیعی «فرج الله شاذلی» با تحلیل تلاوت وی گفت: برای این قاری جوان آینده خوبی را پیش بینی می کنم.
    وی افزود: رفیعی در ابتدای تلاوت شروع خیلی خوبی داشت، اما من چند نکته ای را درباره تلاوت وی گوشزد می کنم، یکی مربوط به توازن در خواندن «اعوذبالله من الشیطان الرجیم» و «بسم الله الرحمن الرحیم» است، کشیدن مد عارضی در «رجیم» با «رحیم» باید یکسان باشد که البته در قرائت رفیعی این امر رعایت نشد.
    معاون نقابه القراء مصر افزود: نکته دیگری که درباره قرائت رفیعی باید بگویم مربوط به کلمه «یعملون» بود که شاهد اختلاس حرف «عین» بودیم و این حرف به درستی تلفظ نشد، همچنین در توازن کشیدن «الف» و «غنه ها» هم شاهد ضعف بودیم.
    شاذلی ادامه داد: اما نکته مهمی که درباره تلاوت رفیعی باید به آن اشاره شود در بحث وقف و ابتدا بود، در آیه هشت از سوره «تحریم» هرچند که می توان بر روی «اغفرلنا» وقف کرد ولی از آن جایی که جمله مقول قول است باید جمله بعدی که «انک علی کل شی قدیر» است نیز خوانده شود.
    در این جلسه «غلامرضا شاه میوه» از کارشناسان و داوران بین المللی کشورمان نیز با تحلیل کوتاهی از تلاوت حسین رفیعی متذکر شد: هرچند که شاهد تحریرهای بسیار خوبی در تلاوت رفیعی بودیم اما باید توجه کرد که این تحریرها گاهی آن قدر زیاد می شود که بر مقوله های دیگر قرائت غالب می شود.
    شاه میوه تصریح کرد: به عنوان مثال در «توبوا الی الله» تحریر بر روی توبوا، این کلمه را به گونه ای به دو بخش تقسیم کرد که گویا این کلمه از دو کلمه مجزای «تو» و «بوا» ساخته شده که این البته امری به طور کامل غلط است و باید قاریان این نکات را با دقت بیشتری مد نظر داشته باشند. دومین قاری نشست تخصصی قاریان نیز سید «علی علوی مقدم» بود که آیاتی از سوره نمل را تلاوت کرد، پس از تلاوت این قاری نیز فرج الله شاذلی با تحلیل تلاوت وی گفت: در ابتدای تلاوت علوی در «اعوذبالله من الشیطان الرجیم» شاهد بودیم که حرف ذال با سکون خوانده شد در صورتی که باید به رفع خوانده شود.
    وی افزود: دومین اشکال تلاوت علوی در انتخاب آیات مناسب برای ابتدای تلاوت بود، علوی تلاوت خود را از آیه ۲۴ سوره نمل آغاز کرد: «وجدتها و قومها.‎/.»، من سؤالی دارم، به نظر شما ضمیر «هاء» در وجدتها به چه کسی بر می گردد شاذلی تصریح کرد: به نظر من اگر تلاوت از چند آیه قبل تر شروع می شد بسیار نیکوتر بود تا مخاطب بداند که منظور ما از وجدتها کیست و به همه قاریان توصیه می کنم این اصل را که به آن «برائت استهلال» می گویند در تلاوت خود رعایت کنند. تلاوت «سروستانی» از سوره انبیاء ادامه بخش نشست تخصصی قاریان بود و پس از تلاوت وی نیز تذکرات لازم از سوی فرج الله شاذلی به این قاری شیرازی داده شد، شاذلی در تحلیل تلاوت سروستانی گفت: همان گونه که همه هم شاهد بودند قرائت این قاری در بعضی از فرازهای تلاوت با خروج مواجه بود و هر قاری باید سعی کند طبق ظرفیت صدایی خود قرآن را تلاوت کند.